Τεχνοκρατική ιδεολογία και εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα στον 20ο αιώνα: όρια και αντιφάσεις

Abstract

This doctoral thesis probes into the educational policy as this has been evolved and formed in our country during the 20th century. The basic issue of this project is that as the capitalistic way of production becomes dominating, the educational policy in Greece is designed and proposed and becomes the centre of juxtaposition under the domination of the Technocratic Ideology. In this scope the close relationship between education and economic growth is projected and it is confronted in the terms of a technical matter. Thus changes are promoted aiming at adjusting the educational functions to the demands of the labor market, presenting these demands as products of objective procedures of technical and scientific evolution. Through this prism, technocratic views claimed a privileged connection to the concepts of progress and modernization. At the same time however we claim that the dominating position of technocracy is neither absolute nor free from contradictions. So it is obliged to co-exist with trends in the field of tradition and neo-liberalism in a conflict of opinions, so that tensions caused by the pursuit of modern are moderated. For the methodological approach to the subject the historic-comparative analysis is used. At first the technocratic vies are connected with other trends of thought which are formed trying to confront the problems arising from the capitalistic growth. The conditions permitting the prevalence of such ideas in Greece are researched too. Then, we look into certain periods during which educational reforms are attempted in our country. That is, attempts of the political authority to change the operating conditions in education in such a way that problems considered to be contributing to its crisis can be surpassed. The case comparison both elevates their particularity and their common elements of their ideological base, whereas each time we can watch the shifting of the dominant ideological scheme according to the evolution of the complex contrasts of Greek community and its internal social competitions. Thus this very research attempts to stand away from vies about “ethnic” peculiarities that lead to the “under development” of the country and to a “wrong” course in educational policy. It also attempts to explain why the “proper” reform that was pursued from the beginning of the century up to the decade of ’70 didn’t actually take place as well as why in the last decades of the century many of its objectives are still unsettled even though the general social-political frame was in favour of its progress and the technocratic ideologeme almost exclusively direct the discursion about education.

Η εργασία αυτή εξετάζει την εκπαιδευτική πολιτική όπως διαμορφώνεται και εξελίσσεται στη χώρα μας κατά τον 20ο αιώνα κάτω από την επίδραση των κυρίαρχων ιδεολογικών σχημάτων που την κατηύθυναν. Βασική υπόθεσή της είναι ότι καθώς ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής γίνεται κυρίαρχος, η εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα σχεδιάζεται, προτείνεται και αποτελεί αντικείμενο αντιπαράθεσης υπό την ηγεμονία της Τεχνοκρατικής Ιδεολογίας. Έτσι, προβάλλεται η στενή σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και οικονομικής ανάπτυξης και αντιμετωπίζεται με όρους τεχνικού ζητήματος. Προωθούνται λοιπόν αλλαγές με σκοπό να προσαρμοστούν οι εκπαιδευτικές λειτουργίες στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, ενώ παρουσιάζονται οι απαιτήσεις αυτές ως προϊόντα «αντικειμενικών» διαδικασιών τεχνικής και επιστημονικής εξέλιξης. Μέσα από αυτή την οπτική, οι τεχνοκρατικές αντιλήψεις διεκδικούν την προνομιακή τους σύνδεση με τις έννοιες της προόδου και του εκσυγχρονισμού. Ισχυριζόμαστε παράλληλα ότι η ηγεμονική θέση του τεχνοκρατισμού δεν είναι ούτε απόλυτη ούτε ελεύθερη αντιφάσεων. Αναγκάζεται έτσι να συνυπάρχει συγκρουσιακά με τάσεις από το χώρο της παράδοσης και του (νέο)φιλελευθερισμού, ώστε να αμβλύνονται οι εντάσεις που προκαλεί η επιδίωξη του σύγχρονου. Για τη μεθοδολογική προσπέλαση του θέματος ακολουθείται η ιστορική- συγκριτική ανάλυση. Συνδέονται καταρχήν οι τεχνοκρατικές αντιλήψεις με άλλα ρεύματα σκέψης που αρθρώνονται στην προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα από την καπιταλιστική ανάπτυξη και διερευνώνται οι όροι που επέτρεψαν να επικρατήσουν οι αντιλήψεις αυτές και στην Ελλάδα. Εξετάζονται έπειτα ορισμένες περίοδοι κατά τις οποίες επιχειρούνται στη χώρα μας εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις. Προσπάθειες δηλαδή της πολιτικής εξουσίας να αλλάξει τις ισχύουσες συνθήκες στην εκπαίδευση κατά τρόπους τέτοιους ώστε να ξεπεραστούν τα προβλήματα που θεωρείτο ότι συνιστούσαν την κρίση της. Η σύγκριση των περιπτώσεων αναδεικνύει την ιδιαιτερότητά τους αλλά και τα κοινά τους στοιχεία ως προς το ιδεολογικό τους υπόβαθρο, ενώ μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη μετατόπιση του κυρίαρχου ιδεολογικού σχήματος ανάλογα κάθε φορά με την εξέλιξη των σύνθετων αντιθέσεων της ελληνικής κοινωνίας και των κοινωνικών ανταγωνισμών στο εσωτερικό της. Με αυτόν τον τρόπο επιχειρεί η παρούσα εργασία να τοποθετηθεί μακριά από τις αντιλήψεις περί «εθνικών» ιδιομορφιών που οδηγούν στην «υπανάπτυξη» της χώρας και σε «στρεβλή» πορεία την εκπαιδευτική της πολιτική. Επιχειρεί επίσης να εξηγήσει το γιατί η «κατάλληλη» μεταρρύθμιση που επιδιωκόταν από τις αρχές του αιώνα έως και τη δεκαετία του ’70 «δεν έγινε», όπως και γιατί στις τελευταίες δεκαετίες του αιώνα εξακολουθούν να εκκρεμούν πολλές από τις επιδιώξεις της, παρότι το γενικότερο πολιτικό - κοινωνικό πλαίσιο ευνοεί την προώθησή της και τα τεχνοκρατικά ιδεολογήματα και οι μεταλλαγές τους κυριαρχούν σχεδόν μονοσήμαντα στο λόγο για την εκπαίδευση.