Το θέμα της μετανάστευσης και του εκπατρισμού στη νεοελληνική δραματουργία: ρεπερτόριο κρατικών θεάτρων Ελλάδας και Κύπρου: 1932-1994

Abstract

The Phd entitled: “The subject of migration and expatriation in neohellenic dramaturgy (repertory of state theatres in Greece and Cyprus: 1932 - 1994)” analyzes and codifies the dramatization of voluntary - involuntary migration and it draws from theatre studies and migration studies. Its corpus is part of the neohellenic repertory of state theatres in Greece and Cyprus. Focusing on memory and identity and according to a deductive pattern, texts were selected and the presence of migration - expatriation motifs was evaluated. A mode of text analysis was presented and some thematically complex dramas were analyzed. The conclusions were the following: In the repertory of the 3 theatres the correlation between migration - expatriation motifs and the historic facts of the era is equivocal. In the National Theatre of Greece and the National Theatre of Northern Greece the, initially, scarce mentions - that verge on “amnesia” of painful expatriations - become more obvious during the end of the 20th century. The choices of the Cyprus Theatre Organization (THOC) are more versatile. Also on its scenes there is a delineation of the 1974 expatriation. In the Greek theatres such motifs are more visible during liberal years and almost indiscernible during conservative eras. Pertaining to THOC, only 20 years were examined with no substantial alteration of liberal and conservative sociopolitical tendencies. Data from the analyzed texts show that most movements follow a rural - urban route. Migration is socio-economic or personal and ambivalent, in terms of success - failure. The deconstruction of migration utopia leads to a reevaluation of identity or to “detention” in a dystopic present. Expatriation is caused by war of political conflicts. In Greek plays it bears some “homeland worship” or political signification. Greek-cypriot dramas outline the memory of the lost homeland. Active memory leads to acceptance of new facts, while static one enchains, mentally, to the past. A realistic trend of postwar dramatic literature, dramatizing everyday life, bears affinity to the migration motif. Its initial and final stage, where from the exploration of the relation between the individual and society we get to the presentation of the individual’s passions, is comparable to phases of a migration cycle. The subjection of the newcomer to the collective scrutiny of the natives is gradually replaced with the interaction with a smaller cycle of people, or with individualistic behaviour.

Η διατριβή με τίτλο: «Το θέμα της μετανάστευσης και του εκπατρισμού στη νεοελληνική δραματουργία (ρεπερτόριο κρατικών θεάτρων Ελλάδας και Κύπρου: 1932 - 1994)» αναλύει και κωδικοποιεί τη δραματοποίηση όψεων της εκούσιας και ακούσιας μετοίκισης και αντλεί από τη θεατρολογία και τις μεταναστευτικές σπουδές. Ερευνητικό πεδίο είναι τμήμα του νεοελληνικού ρεπερτορίου των κρατικών θεάτρων Ελλάδας - Κύπρου. Με εστίαση στη μνήμη και την ταυτότητα, προσεγγίστηκε το υλικό με βάση ένα αναγωγικό σχήμα. Επιλέχθηκαν κείμενα, αποτιμήθηκε η μεταναστευτική και προσφυγική θεματολογία στο corpus, παρουσιάστηκε πρόταση ανάγνωσης του δραματικού κειμένου και σχολιάστηκαν σύνθετα έργα. τα αποτελέσματα ήταν τα εξής: Στο ρεπερτόριο των τριών θεάτρων η αντιστοιχία του μεταναστευτικού και προσφυγικού μοτίβου με τα ιστορικά δεδομένα της εποχήσ δεν είναι μονοσήμαντη. Στο Εθνικό και στο ΚΘΒΕ οι, αρχικά, ισχνές αναφορές - που αγγίζουν την «αμνησία» για οδυνηρούς εκπατρισμούς - γίνονται εμφανέστερες στα τέλη του 20ου αιώνα. Οι επιλογές του ΘΟΚ είναι πιο ευέλικτες και στις σκηνές του σκιαγραφείται ο εκπατρισμός του 1974. Στα ελλαδικά θέατρα η υπό εξέταση θεματική είναι πιο ευδιάκριτη σε φιλελεύθερες εποχές και σχεδόν αδιόρατη στις συντηρητικές περιόδους. Για το ΘΟΚ εξετάστηκαν μόνο 20 χρόνια όπου δεν υπάρχει έντονη εναλλαγή φιλελεύθερων και συντηρητικών κοινωνικο-πολιτικών τάσεων. Οι κειμενικές αναλύσεις καταδεικνύουν ότι η μετακίνηση είναι στα πλαίσια επαρχίας - άστεως. Η μετανάστευση είναι κοινωνικο - οικονομικής ΚΑΙ προσωπικής φύσεως και παρουσιάζεται αμφίσημη, με όρους επιτυχίας - αποτυχίας. Οταν αποδομείται η μεταναστευτική ουτοπία ο ήρωας αναδιαμορφώνει την ταυτότητά του Ή καθηλώνεται στο δυστοπικό παρόν. Ο εκπατρισμός είναι πολεμικός Ή πολιτικός και πατριδολατρικά Ή πολιτικά φορτισμένος σε ελλαδικά δράματα. Τα ελληνοκυπριακά κείμενα χαρτογραφούν τη μνήμη της χαμένης εστίας. Η ενεργός μνήμη οδηγεί στην προσαρμογή στη νέα εστία και η στατική καθηλώνει νοητικά στο παρελθόν. Συνάφεια με το μεταναστευτικό μοτίβο εντοπίζουμε σε μία ρεαλιστική τάση του μεταπολεμικού δραματικού λόγου, που αντλεί από καθημερινά βιώματα. Το αρχικό και καταληκτικό στάδιό της, όπου από τη διερεύνηση της σχέσης ατόμου - κοινωνίας φτάνουμε στην εξέταση ατομικών παθών, προσομοιάζει με φάσεις του μεταναστευτικού κύκλου, κατά τις οποίες η υποταγή του νεοφερμένου μετοίκου στο συλλογικό βλέμμα των ντόπιων αντικαθίσταται σταδιακά με την αλληλεπίδραση με ένα στενότερο κύκλο ατόμων, Ή με ατομικιστική συμπεριφορά.