Η άσκηση ως τέχνη του βίου στη στωική φιλοσοφία

Abstract

The Stoics, successors to the long philosophical tradition which treated philosophy as taking care of the self, consistently supported the idea that philosophy’s purpose is to teach the art of living. They considered philosophy as the pursuit of an art useful for living. The aim of the care is the achievement of harmony (ευδαιμονία). Harmony is linked to the moral claim "living in accordance with nature" (ομολογουμένως τη φύσει ζην) • life that is in harmony with nature is a virtuous life. Virtues - prudence (φρόνησις), temperance (σωφροσύνη), justice (δικαιοσύνη), courage (ανδρεία) - are a knowledge, not just theoretical but practical. For that reason, Stoics did not separate philosophical argument from moral teaching. They also considered that the transition from theory to practice can be achieved through exercise. The exercise aims: a) to learn what is good and retain it in our memory, b) to distinguish it from the evil and c) to do it with a good disposition. Spiritual exercises were the main object of training in stoicism, while physical exercises played a minimal role in their training. Nevertheless, in order to understand exactly how training carried out, we must come aware that some of the exercises were used as a means, while others were the main subject of their training and expressed the very model of harmony. In the first type of exercises, exercises-means, we find a retreat into one’s self, listening, reading, writing, continual recall to the memory and repetition of the doctrines, self-examination, internal debate, imitation of models, physical exercises. To the second kind, called exercises-end-in-itself, belong philosophical argument and teaching of ethics (decreta and praecepta). To be trained in the Stoic art of life and to conquer it, we must learn both the philosophical argument (Logic, Physics, Ethics), that establishes the need to reach virtues, and subsequently follow the moral commandments, that effortlessly flow there from. Our study did set as a target to highlight the practical nature of Stoic philosophy and to explore a possible way of teaching it today, creating a handbook for Stoic teaching. For this reason, our objective was: firstly, the exploration and elevation of the Stoic art of living and secondly, the search of the exercises system offered by Stoics to for the consolidation of this art. It became clear that stoic philosophy creates people with an enviable personality, with a soul of greatness (generosity).

Οι Στωικοί, συνεχιστές μιας μακραίωνης φιλοσοφικής παράδοσης που αντιλαμβανόταν τη φιλοσοφία ως επιμέλεια εαυτού, συστηματικά υποστήριξαν ότι η φιλοσοφία αποσκοπεί στη διδασκαλία μιας τέχνης του βίου και θεώρησαν τη φιλοσοφία ως άσκηση μιας τέχνης χρήσιμης για τη ζωή. Στόχος της επιμέλειας θεωρήθηκε η κατάκτηση της ευδαιμονίας που συνδέθηκε με το ηθικό πρόταγμα «ομολογουμένως τη φύσει ζην» • ο βίος ο εναρμονισμένος με τη φύση είναι ο ενάρετος βίος. Οι αρετές αποτελούν επιστήμη, όχι όμως μόνο θεωρητική αλλά και πρακτική. Γι’ αυτό και οι Στωικοί δεν διαχώρισαν τον φιλοσοφικό λόγο από την ηθική διδασκαλία. Το πέρασμα από τη θεωρία στην πράξη θεώρησαν ότι γίνεται μέσα από την άσκηση. Η άσκηση αποσκοπεί: α) στο να μάθουμε τι είναι καλό και να το συγκρατήσουμε στη μνήμη, β) στο να το διακρίνουμε από το κακό και γ) στο να το πράττουμε με καλή διάθεση. Οι πνευματικές ασκήσεις αποτελούσαν το κύριο αντικείμενο της άσκησης στη στωική φιλοσοφία, ενώ οι σωματικές ελάχιστο ρόλο έπαιζαν στη διαπαιδαγώγησή τους. Για να κατανοήσουμε όμως πώς ακριβώς γινόταν η άσκηση πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ορισμένες ασκήσεις τις χρησιμοποιούσαν ως μέσον, ενώ άλλες αποτελούσαν το κύριο αντικείμενο της διαπαιδαγώγησής τους και εξέφραζαν το ίδιο το πρότυπο της ευδαιμονίας. Στο πρώτο είδος ασκήσεων, στις ασκήσεις-μέσον, βρίσκουμε: την αναχώρηση στον εαυτό, την ακρόαση, την ανάγνωση, τη συγγραφή, τη διαρκή ανάκληση στη μνήμη και την επανάληψη των δογμάτων, τον αυτοέλεγχο, τον εσωτερικό διάλογο, τη μίμηση των προτύπων, τις σωματικές ασκήσεις. Στο δεύτερο είδος, που ονομάσαμε ασκήσεις-αυτοσκοπός, ανήκουν ο φιλοσοφικός λόγος και η ηθική διδασκαλία των Στωικών, τα decreta και τα praecepta. Για να ασκηθούμε στη στωική τέχνη του βίου και για να την κατακτήσουμε, δεν έχουμε παρά να γνωρίσουμε τον φιλοσοφικό λόγο (Φυσική, Ηθική, Λογική) που θεμελιώνει θεωρητικά την ανάγκη για την κατάκτηση των αρετών και στη συνέχεια να ακολουθήσουμε τις ηθικές επιταγές που αβίαστα απορρέουν από αυτόν. Η δική μας μελέτη έθεσε στόχο να αναδείξει τον πρακτικό χαρακτήρα της στωικής φιλοσοφίας και να διερευνήσει ένα πιθανό τρόπο διδασκαλίας της σήμερα, διαμορφώνοντας ένα εγχειρίδιο στωικής διδασκαλίας. Για τον λόγο αυτό στόχος μας υπήρξε: πρώτον, η διερεύνηση και η ανάδειξη της στωικής τέχνης του βίου και δεύτερον, η αναζήτηση του συστήματος ασκήσεων που πρότειναν οι Στωικοί για την κατάκτηση της τέχνης αυτής. Έγινε σαφές ότι η στωική φιλοσοφία γεννά ανθρώπους με αξιοζήλευτη προσωπικότητα, με μεγαλείο ψυχής.