Τα αρχαία ελληνικά θέατρα ως χώρος ίδρυσης γλυπτών και επιγραφών

Abstract

This study examines Classical and Hellenistic statues and inscriptions erected in the ancient theatres of continental and insular Greece. The dissertation is divided into two Parts of text (Part I and II) and one Part of illustrations (Part III, 463 photos).In Part I, the geographical and chronological limits of the research are determined, the term θέατρον/theatron is analyzed via the literary and epigraphical sources, which are commented. Furthermore, the multiple functions of theatres are described and the inscriptions are classified in categories. The above mentioned introductory chapters aim to underline the relationship between the theatrical space and the free-standing statues, which were erected in or around it. In fact, the building itself did not bear sculptural decoration, with the only exception of the scene building of the Delos theatre, decorated with a frieze and antefixes. The most extensive chapter of Part I of this PhD thesis is constituted by the Catalogue of those theatres that, due to their finds, encouraged the progress of our research. Part II comprises the analysis of the data and is organised in 7 chapters. Large space is devoted to the discussion about statues which were displayed within the theatres. Firtsly, those of Gods and heroes are examined, then those of mortals, and finally statues from the circle of Dionysos and other allegorical figures. The most interesting point is that statues are attributed for the first time to the theatrical space, while the selected iconographical types are compared to parallels found in theatrical buildings outside Greece. Beside statues, thrones, bases, reliefs, phalluses, masks, inscriptions e.t.c. are taken into account, many of them unpublished. Discoveries from ancient theatres prove that the practice of erecting sculptures in the Greek theatres did not follow the same pattern. Only few sculptures were displayed, at the end of the 4th century, along the parodoi, while some decades later, more sculptures were located around the orchestra, near the seats of honour, at the ends of the retaining walls of the auditorium, and in the area between the temple of Dionysos and the theatre.This study, therefore, provides a general reconstitution of the sculptures in ancient theatres, presenting not only reliefs and groups of statues, as predecessors of the elaborated Roman scaenae frontes, but also independent sculptures that were included in the theatrical space in different time periods and with different reasons. Particular stress is given to the analysis of the religious, votive and honorific character of the monuments. The theatre and its festivals, as well as the votives and honorary statues erected in the theatrical space, aimed at educating the citizens and strengthening their religious sentiment/feeling and their political conscience.

Αντικείμενο μελέτης της συγκεκριμένης έρευνας αποτελούν τα γλυπτά και οι επιγραφές κλασικών και ελληνιστικών χρόνων που έχουν βρεθεί στα αρχαία θέατρα της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας. Η μελέτη διαρθρώνεται σε δύο μέρη κειμένου (Μέρος Ι και ΙΙ) και ένα μέρος εικόνων (Μέρος ΙΙΙ, 463 εικ.). Στο Α΄ Μέρος καθορίζονται τα γεωγραφικά και χρονολογικά όρια της έρευνας, προσεγγίζεται ο όρος θέατρο με βάση της γραπτές πηγές, οι οποίες σχολιάζονται, περιγράφονται οι διαφορετικές λειτουργίες των θεάτρων και κατατάσσονται σε κατηγορίες οι επιγραφές. Στόχος των παραπάνω εισαγωγικών κεφαλαίων είναι να γίνει κατανοητή η σχέση του θεατρικού χώρου με τα αυτόνομα γλυπτά που ιδρύονταν μέσα ή γύρω από αυτόν, δεδομένου ότι το ίδιο το οικοδόμημα δεν έφερε γλυπτό διάκοσμο, με εξαίρεση το σκηνικό οικοδόμημα της Δήλου, το οποίο είχε διακοσμημένη ζωφόρο και ακρωτήρια. Το εκτενέστερο τμήμα του Α΄ Μέρους της διατριβής αποτελεί ο Κατάλογος των θεάτρων που στηρίζουν τον προβληματισμό της έρευνας.Στο Β΄Μέρος επιχειρείται η συνολική θεώρηση των δεδομένων και οργανώνεται κατά θέματα σε 7 κεφάλαια. Μεγάλη ενότητα αποτελεί η συζήτηση για τα αγάλματα που ιδρύονταν στα θέατρα. Πρώτα αυτά των θεών και ων ηρώων, μετά των θνητών και στο τέλος του διονυσιακού θιάσου και άλλων αλληγορικών μορφών. Αγάλματα αποδίδονται για πρώτη φορά στο θεατρικό χώρο, ενώ οι εικονογραφικοί τύποι που επιλέγονται σε κάθε περίπτωση συσχετίζονται με ανάλογους που έχουν βρεθεί σε θεατρικά οικοδομήματα εκτός του κυρίως ελλαδικού χώρου. Παράλληλα με τα αγάλματα, εξετάζονται θρόνοι, βάθρα, ανάγλυφα, φαλλοί, προσωπεία, επιγραφές κ.ά. πολλά από τα οποία αδημοσίευτα. Από τα κατάλοιπα στα διάφορα θέατρα συμπεραίνεται ότι δεν υπήρχε ενιαία εξέλιξη στην πρακτική ανίδρυσης γλυπτών στα ελληνικά θέατρα. Γλυπτά άρχισαν να τοποθετούνται δειλά, στα τέλη του 4ου αι. π.Χ., κατά μήκος των παρόδων, και αργότερα, στην περιφέρεια της ορχήστρας, δίπλα στην προεδρία, στα τοιχόκρανα των αναλημματικών τοίχων του κοίλου, αλλά και στο χώρο ανάμεσα στο ναό του Διονύσου και το θέατρο. Η συγκεκριμένη έρευνα, λοιπόν, συμβάλλει στην ανασύσταση της εικόνας των γλυπτών μέσα στα αρχαία θέατρα, παρουσιάζοντας ανάγλυφα και σύνολα αγαλμάτων, ως πρόδρομες μορφές των περίτεχνων ρωμαϊκών scaenae frontes, αλλά και μεμονωμένα γλυπτά που εντάσσονταν στον θεατρικό χώρο σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και με διαφορετικές αφορμές. Τονίζεται, εκτός από τον θρησκευτικό, ο αναθηματικός και τιμητικός χαρακτήρας των μνημείων. Το θέατρο και τα δρώμενα σε αυτό, όπως και τα αναθήματα και οι τιμητικοί ανδριάντες είχαν σκοπό να διαπαιδαγωγήσουν τον πολίτη, να ενδυναμώσουν το θρησκευτικό συναίσθημα και την πολιτική συνείδηση.