Το εικονικό μουσείο στην εκπαιδευτική πράξη

Abstract

Ακολουθώντας την ταχύτατη πορεία της ψηφιακής εποχής και του ηλεκτρονικού κόσμου, η άνοδος του πολιτιστικού τουρισμού και η άμεση ενημέρωση του κοινού στην εποχή της πληροφορίας, σε συνδυασμό με την αύξηση του ελεύθερου χρόνου και των ενδιαφερόντων των πολιτών, είχε σαν αποτέλεσμα σημαντικότατες αλλαγές στον εκπαιδευτικό ρόλο των σύγχρονων μουσείων, ένας ρόλος ο οποίος συνεχώς εμπλουτίζεται και ενισχύεται. Η παρουσία αυτή στο διαδίκτυο και τα εκατομμύρια προβαλλόμενα αντικείμενά τους αποτελούν ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών σε κάθε επιστημονικό τομέα και σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς μέσα από ένα καινοτόμο και ελκυστικό περιβάλλον εκπαιδεύουν και ψυχαγωγούν το κοινό τους. Η κοινωνική τους προσφορά επομένως έχει μεταβληθεί και πολλές καινοτομίες έχουν συντελεστεί στο πλαίσιο της επικοινωνιακής τους πολιτικής και της διάχυσης των πληροφοριών που διαθέτουν. Κύριος στόχος της έρευνας είναι η αξιοποίηση εναλλακτικών διδακτικών προσεγγίσεων και η ανάδειξη των εκπαιδευτικών δυνατοτήτων που παρέχει ένα εικονικό μουσείο σε ένα περιβάλλον που οι μαθητές μπορούν να αναζητούν και να επιλέγουν τις δικές τους ατομικές «διαδρομές» στην ανακάλυψη της γνώσης μέσα από τη διαδραστικότητα, την προσωπική τους ενεργοποίηση σε συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο και την ψυχαγωγία. Ιδιαίτερα να αποδειχθεί ότι ένα εικονικό εκπαιδευτικό μουσείο με άξονα τον πολιτισμό μπορεί να προσφέρει μαθησιακές ευκαιρίες, βελτίωση αντιλήψεων και δεξιοτήτων, ανταλλαγή εμπειριών και ενθάρρυνση στο μαθητικό κοινό και να αποτελέσει κίνητρο μάθησης μέσα από μια απλή επίσκεψη ή περιήγηση ή χρήσης του στην εκπαιδευτική πράξη. Επίκεντρο της έρευνας αποτελεί πέραν από την κατασκευή ενός εικονικού μουσείου, η διερεύνηση της χρήσης του σε πλήθος μαθημάτων που διδάσκονται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο), με βάση το αναλυτικό & διαθεματικό πρόγραμμα σπουδών, με σκοπό τη γνωριμία των μαθητών με πολιτιστικά στοιχεία του τόπου τους. Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφονται τα σύγχρονα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα και συγκεκριμένα η τεχνολογία της εικονικής πραγματικότητας και η συμβολή της στην εκπαίδευση. Στο δεύτερο κεφάλαιο δίνονται οι επικρατέστεροι ορισμοί του εικονικού μουσείου, αναλύονται τα εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά του και παρουσιάζονται οι θεωρίες μάθησης που υποστηρίζουν εικονικά μουσειακά περιβάλλοντα. Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφονται οι αρχές διδασκαλίας, όπως αυτή της παιδοκεντρικότητας, βιωματικότητας, αυτενεργούς μάθησης, της ψυχαγωγίας, κ.ά. αναφορικά με ένα εικονικό μουσείο. Το τέταρτο κεφάλαιο αναλύει το ρόλο των ψηφιακών μέσων στο σχεδιασμό της διδασκαλίας, τις αρχές μαθησιακών δραστηριοτήτων με χρήση εργαλείων συγγραφής και το ρόλο τους στην ανάπτυξη διδακτικών σεναρίων. Στο πέμπτο κεφάλαιο επιχειρείται βιβλιογραφική ανασκόπηση σε εθνικό και παγκόσμια επίπεδο αναφορικά με την εκπαιδευτική χρήση των εικονικών μουσείων και ειδικότερα στη διδακτική διαδικασία και περιγράφεται η στοιχειοθέτηση του ερευνητικού ερωτήματος, η πρωτοτυπία, η αναγκαιότητα και η επικαιρότητα τη έρευνάς μας όπως και οι σκοποί της. Στη συνέχεια αναλύεται η ερευνητική στρατηγική που επιλέχτηκε και ακολουθήθηκε δηλαδή, η εκπαιδευτική έρευνα δράσης όπως και ο πειραματικός σχεδιασμός, τα ερευνητικά εργαλεία συλλογής δεδομένων (μέθοδος project και ερωτηματολόγιο). Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται αναλυτικά όλα τα βήματα και η περιγραφή της πειραματικής έρευνας δράσης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο), ο τρόπος κατασκευής του εικονικού εκπαιδευτικού μουσείου, τα βήματα ανάρτησής του στη σχολική ιστοσελίδα, όπως και η αξιολόγηση (εξωτερική και εσωτερική) της έρευνας δράσης. Το έβδομο κεφάλαιο περιγράφει τις διαθεματικές διδακτικές παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν με άξονα το εικονικό εκπαιδευτικό μουσείο και τα εκθέματά του, τα σχέδια μαθημάτων και τα φύλλα εργασίας σε ποικίλα αντικείμενα που διδάσκονται στο Γυμνάσιο. Στο όγδοο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι σκοποί και οι στόχοι της έρευνας δράσης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (κατασκευή εικονικών μουσείων από φοιτητές του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αιγαίου), η θεματολογία τους και τα κριτήρια αξιολόγησής τους. Το ένατο κεφάλαιο περιέχει αναλυτικά την επεξεργασία των αποτελεσμάτων της πανελλαδικής έρευνας αναφορικά με τα εικονικά μουσεία (ποσοτική ανάλυση, πολυδιάστατη ανάλυση, κριτήρια διαφοροποίησης ερωτηθέντων, ιεραρχική ταξινόμηση). Στο δέκατο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της παρούσας εργασίας και οι προτάσεις μας για περαιτέρω έρευνα. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι μαθητές ανακάλυψαν πτυχές της τοπικής τέχνης και του ιστορικού παρελθόντος, συνέδεσαν αντικείμενα/εκθέματα με το φυσικό και κοινωνικό τους χώρο, γνώρισαν επαγγέλματα, δραστηριότητες, αρχεία και φωτογραφίες του πρόσφατου ιστορικού τοπικού παρελθόντος. Αναπτύχθηκε μεταξύ τους το πνεύμα της συνεργασίας, η ομαδικότητα, και πραγματοποιήθηκε το «άνοιγμα του σχολείου» στην κοινωνία, επομένως και ο κοινωνικός αντίκτυπος της ερευνητικής εργασίας στην τοπική κοινωνία. Το εικονικό εκπαιδευτικό μουσείο μπορεί να αποτελέσει ένα δίαυλο πρόσβασης και μέσο ευαισθητοποίησης των παιδιών για τον πολιτισμό και μπορεί να αναπτύσσει έναν «διαδραστικό» διάλογο με το μαθητικό κοινό, μέσα από διδακτικές παρεμβάσεις και φύλλα εργασίας ειδικά διαμορφωμένα και σύμφωνα με τις οδηγίες του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών (Α.Π.Σ.) και του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ), για μαθήματα που διδάσκονται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο). Πολλές θεματικές ενότητες μαθημάτων αποδείχτηκε ότι περιέχουν εργασίες και δραστηριότητες που σχετίζονται με επισκέψεις σε μουσεία και υπό αυτήν την έννοια οι μαθητές μπορούν να έχουν on-line πρόσβαση στις συλλογές και εκθέματα και να πλοηγούνται σε αυτές προκειμένου να πραγματοποιήσουν εργασίες που τους ανατίθενται. Με αυτόν τον τρόπο ξεκινάει ένας διαδραστικός διάλογος ανάμεσα σε αυτούς και τα ψηφιακά αντικείμενα όπως και με το συνοδευτικό πληροφοριακό υλικό που είναι άμεσα προσβάσιμο σε αυτούς. Οι διδακτικές παρεμβάσεις πραγματοποιήθηκαν σε πλήθος μαθημάτων (Θρησκευτικά, Νεοελληνική Γλώσσα, Νεοελληνική Λογοτεχνία, Μαθηματικά, Αγγλικά, Οικιακή Οικονομία, Πληροφορική, Χημεία, Αρχαία Ελληνική γλώσσα [πρωτότυπο], τοπική ιστορία, κ.ά.), με στόχο την αλληλεπίδραση σχολείου και εικονικού εκπαιδευτικού μουσείου και την επαφή των μαθητών με την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου τους. Επομένως το εικονικό εκπαιδευτικό μουσείο αποτελεί έναν πάροχο πληροφορίας και γνώσης με σεβασμό στην πολιτιστική ταυτότητα του τόπου και με σκοπό την ένταξη της διάστασης της πολιτιστικής κληρονομίας ως γόνιμης πηγής για τη σπουδή διαφόρων θεμάτων και αντικειμένων που διδάσκονται στο Γυμνάσιο. Η χρήση του εικονικού εκπαιδευτικού μουσείου παρέχει επιπλέον τη δυνατότητα σε εκπαιδευτικούς να «προεκτείνουν» τις διαθεματικές δραστηριότητες του Δ.Ε.Π.Π.Σ και να το χρησιμοποιούν σαν εκπαιδευτικό εργαλείο για το σχεδιασμό, την οργάνωση και την υλοποίηση σχολικών δραστηριοτήτων και εργασιών που αναθέτουν στους μαθητές, εμπλέκοντάς τους στην ανακάλυψη της γνώσης μέσω της συλλογής πληροφοριών και δεδομένων. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο επιχειρείται η ανάπτυξη των γνωστικών δεξιοτήτων τους αλλά και η καλλιέργεια της πολιτιστικής συνείδησης μέσα από διδακτικές προσεγγίσεις και μέσω της εμπλοκής τους στην ενεργή μάθηση.