Διαμορφώνοντας μια εναλλακτική οργανωσιακή κουλτούρα στο δημόσιο σύστημα υγείας: εθνογραφική μελέτη ενός προγράμματος απεξάρτησης

Abstract

The present thesis presents the research questions and findings of an ethnographic study of a public drug rehabilitation program of the Psychiatric Hospital of Thessaloniki, named “Alternative Therapeutic Program for Addicted Persons Argo”. This is a dry program, that does not provide substitutes. The study aims to depict the organisational structure of a program that, according to its claims, is constituted in a way that in its everyday functioning provides an alternative example of drug rehabilitation services in Greece. The thorough, ‘emic’ (from the inside) this description of Argo’s organizational structure depicts its philosophy on addiction and rehabilitation as well as the procedures that the organization establishes and implements in order to guarantee functioning that is consistent with its institutional framework, in a constant interaction between institutional framework and professional practices. The theory of symbolic interactionism is the theoretical background of the study, while systems theory in organisations is utilized in the discussion of the results. The data were collected through a 14 month long participant observation of the organisation’s service provision. Participant observation enabled a depiction of the practices that the agents apply in their everyday life in Argo, while semi-structured interviews clarified the interpretations of professionals and service users regarding all actions and events of the organization. Grounded theory was chosen for the analysis, as the most suitable method to organize the data collected and to construct a comprehensive theory with no pre-existing assumptions regarding the interaction between institutional context and professional practices. The results portray a holistic example of a public organization that continuously seeksmore effective service provision, consistent with its chosen philosophy, that aims to constantly ameliorate the therapeutic interaction with its beneficiaries. So, within the system of Argo as an organization, the first and fundamental thematic axis concerns its highest 15 institutional level of functioning, which is its philosophy regarding addiction and therapy as well as the example-proposal it articulates in the current conditions of national socioeconomic crisis through the new regulation it composes. The immediately lower level contains two central meta-principles of functioning, namely consistency and co-creation. These principlesare not explicitly stated but they are formulated by the study as two main preconditions for anyone to be accepted within the system of Argo, either as a beneficiary or as a professional worker. Specifically, participation in the everyday therapeutic procedures and everyday coexistence can take place harmonically and effectively as far as the agents of Argo apply its philosophy, are consistent with its regulation and co-create through collaborative participatory processes the therapeutic interaction. Argo has instituted a number of processes, both organizational and training, in order to ensure such participation and co-existence of professionals and beneficiaries, which are presented in the next level of findings. The fourth,lower, level includes the everyday functioning of the organization through its pervasive therapeutic context. There follows a presentation of the context of the socioeconomic crisis in Greece in the early 2010s and the way this affected the organization. We include here the changes that Argo effected in order to survive and confront the crisis without reducing, in its own view, the quality of services provided. Lastly, we address the effect of this constant effort, which affects the life of professionals causing burden and fatigue but which also inspires them to continue working effectively and to survive both as part of the Psychiatric Hospital and within the broader context of public mental health services in Greece. The reflection on the procedures through which Argo renews itself and improves, responding effectively to critical socioeconomic conditions, remains both an aspiration and are sult both of the research process and of the active engagement of the professionals towards co-creating with the beneficiaries the therapeutic processes in the everyday life of the organization. Argo is depicted as a partially closed system with respect to its institutional regulatory framework and absolutely faithful to its philosophy, so that it can survive as analternative drug rehabilitation program, and at the same time open to the influences of its environment and willing to change, to adapt, to respond to challenges in order to remain effective and useful in its service provision. From this research perspective, the present thesis can be seen as an inaugural attempt to systematically depict the everyday functioning of services within the mental health service system in a way that makes visible and comprehensible the mechanisms through which their existence and functioning are realized, with the ultimate goal of improving and/or completely changing them in the context of abroader reform of the health service system.

Η διατριβή αυτή αποτυπώνει τα ερευνητικά ερωτήματα και τα αντίστοιχα ευρήματα από μια εθνογραφική μελέτη σε μια δημόσια δομή απεξάρτησης, το Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων Αργώ (ΠΕΘΕΑ Αργώ), που υπάγεται στο Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Γ. Παπανικολάου» - Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Ένα θεραπευτικό πρόγραμμα χωρίς υποκατάστατα ως προς την καθημερινή του λειτουργία. Στόχος της είναι να αποτυπώσει την οργανωσιακή κουλτούρα μιας δομής που, όπως η ίδια διατείνεται, έχει συσταθεί με τέτοιον τρόπο και καθημερινά προσπαθεί, ώστε να αποτελεί ένα εναλλακτικό παράδειγμα για τον ελληνικό χώρο στον τομέα της απεξάρτησης. Μέσα από την αναλυτική, βαθιά περιγραφή της οργανωσιακής κουλτούρας της Αργούς περιγράφονται η φιλοσοφία γύρω από την εξάρτηση και την απεξάρτηση, αλλά κι εκείνες οι διεργασίες, τις οποίες ο οργανισμός θεσπίζει και εφαρμόζει, ώστε να διασφαλίζει τη συνεπή με τις αρχές λειτουργία του, σε μια αλληλεπίδραση θεσμικού πλαισίου και επαγγελματικών πρακτικών. Το θεωρητικό υπόβαθρο σ’ αυτήν την έρευνα είναι η θεωρία της συμβολικής αλληλόδρασης, ενώ επιχειρείται και μια σύνδεση με τη συστημική θεώρηση των οργανισμών στη συζήτηση των αποτελεσμάτων.Τα δεδομένα αντλήθηκαν από τη συμμετοχική παρατήρηση διάρκειας 14 μηνών στη λειτουργία του οργανισμού, η οποία συνέβαλε στην αποτύπωση των πρακτικών που οι φορείς της δράσης εφαρμόζουν στην καθημερινότητά τους, σε συνδυασμό με ημι-δομημένες συνεντεύξεις, προκειμένου να δοθούν οι ερμηνείες των άμεσα εμπλεκόμενων εργαζομένων και μελών σχετικά με τα τεκταινόμενα στη δομή. Για την ανάλυση επιλέχθηκε η θεμελιωμένη θεωρία ως η καταλληλότερη μέθοδος για τη συστηματοποίηση του ερευνητικού υλικού και για τη σύνταξη μιας ολοκληρωμένης θεωρίας, χωρίς προϋπάρχουσες υποθέσεις, πάνω στην αλληλεπίδραση θεσμικού πλαισίου και επαγγελματικών πρακτικών. Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τη μελέτη συνθέτουν ένα ολιστικό παράδειγμα μιας δημόσιας δομής που αναζητά διαρκώς αποτελεσματικότερους τρόπους παροχής υπηρεσιών με άξονα τη φιλοσοφία που επιλέγει να πρεσβεύει στην πρακτική καθημερινότητά της, και με στόχο τη συνεχή βελτίωση της θεραπευτικής αλληλεπίδρασης με τους χρήστες των υπηρεσιών της. Έτσι, στο σύστημα του οργανισμού της Αργούς ένας πρώτος και βασικός άξονας αφορά το ανώτερο θεσμικό επίπεδο λειτουργίας της, που είναι η φιλοσοφία της γύρω από την εξάρτηση και τη θεραπεία, αλλά και το παράδειγμα - πρόταση που διατυπώνει στην παρούσα κοινωνικοοικονομική συνθήκη της Ελλάδας της κρίσης μέσα από τον νέο κανονισμό λειτουργίας που συνθέτει. Στο αμέσως επόμενο, πιο κάτω, επίπεδο περιγράφονται οι δυο βασικές μετα-αρχές λειτουργίας, η συνέπεια και η συνδιαμόρφωση, που δεν είναι αυστηρώς ρητές, αλλά καταγράφονται ως οι δυο βασικές προϋποθέσεις, για να ακολουθήσει κάποιος ώστε να ενταχθεί στο σύστημα της Αργούς, όχι μόνο ως μέλος που λαμβάνει τις υπηρεσίες της αλλά και ως εργαζόμενος. Συγκεκριμένα, η συμμετοχή στις καθημερινές θεραπευτικές διαδικασίες αλλά και στην καθημερινή συνύπαρξη μπορούν να πραγματοποιούνται αρμονικά και αποτελεσματικά όσο οι φορείς της δράσης της Αργούς εφαρμόζουν τη φιλοσοφία της, όντας συνεπείς με τον κανονισμό της και συνδιαμορφώνοντας μέσα από συνεργατικές συμμετοχικές διαδικασίες τη θεραπευτική αλληλεπίδραση. Για τη διασφάλιση μιας τέτοιας συμμετοχής και συνύπαρξης εργαζομένων και μελών η Αργώ έχει θεσπίσει μια σειρά από διεργασίες σε επίπεδο οργανωτικό και εκπαιδευτικό, που παρουσιάζονται στον επόμενο άξονα δεδομένων. Σε ένα τέταρτο, και χαμηλότερο των προηγούμενων, επίπεδο παρουσιάζεται η καθαυτή καθημερινότητα της δομής μέσα από τη διάχυτη θεραπευτική της λειτουργία. Ακολουθεί ο άξονας των αποτελεσμάτων που αποτυπώνει το τρέχον της διεξαγωγής της έρευνας κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο της Ελλάδας της κρίσης στις αρχές του 2010 και στον τρόπο που επέδρασε στον οργανισμό. Ακόμα, εκεί εντάσσονται και οι αλλαγές που η Αργώ έφερε, ώστε να επιβιώσει και να αντεπεξέλθει της κρίσης, χωρίς να μειώσει, κατά την εκτίμησή της, την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών της. Τέλος, παρουσιάζεται ο θεωρητικός άξονας, στον οποίο συμπυκνώνεται το αποτέλεσμα αυτής της συνεχούς προσπάθειας, που επιδρά με κόπωση στη ζωή των εργαζομένων, αλλά και που συνεχίζει να εμπνέει ώστε να συνεχίζουν τη συνεπή με τη φιλοσοφία αποτελεσματική προσφορά και την επιβίωση τόσο εντός του Ψ.Ν.Θ. όσο και στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο. Ο αναστοχασμός πάνω στις διεργασίες με τις οποίες η υπό μελέτη δομή απεξάρτησης ανανεώνεται και βελτιώνεται, απαντώντας στις κρίσιμες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, αποτελεί ζητούμενο και αποτέλεσμα τόσο της ερευνητικής δουλειάς αυτής καθ' αυτήν όσο και της ενεργούς εμπλοκής των εργαζομένων προς τη συνδιαμόρφωση με τους ωφελούμενους των θεραπευτικών διαδικασιών στην καθημερινότητα της υπηρεσίας. Η Αργώ αποτυπώνεται ως ένα σύστημα μερικώς κλειστό κανονιστικά και απόλυτα πιστό στη φιλοσοφία του, ώστε να την υπερασπίζεται, για να επιβιώσει, πρόταση διαφοροποιούμενη από τις κυρίαρχες στην απεξάρτηση. Ταυτόχρονα η Αργώ παρουσιάζεται και ως ένα σύστημα ανοιχτό στις επιδράσεις του περιβάλλοντος στο οποίο δραστηριοποιείται και στο οποίο διαθέσιμο να αλλάζει, να προσαρμόζεται, να απαντά στις τρέχουσες προκλήσεις, για να παραμένει ως δομή αποτελεσματική και χρήσιμη στο έργο της παροχής των υπηρεσιών του. Υπό όλη αυτή την ερευνητική συλλογιστική, η παρούσα διατριβή θα μπορούσε να αποτελέσει μια εναρκτήρια προσπάθεια συστηματικής ερευνητικής αποτύπωσης της καθημερινότητας των δομών του Εθνικού Συστήματος Υγείας μ’ έναν τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνουν ορατοί και κατανοητοί οι μηχανισμοί μέσα από τους οποίους η ύπαρξη και λειτουργία τους πραγματώνεται, και απώτατο στόχο τη βελτίωση ή και την ολοκληρωτική αλλαγή στο πλαίσιο μιας ευρύτερης αναμόρφωσης του συστήματος υγείας.