Οι αναπαραστάσεις της βίας και της σεξουαλικότητας στα γαλλόφωνα κόμικς: μια συγκριτική προσέγγιση (1970 - 2020)

Abstract

In the 20th century, the francophone Bandes dessinées became popular all across the world thanks to the massive appeal of humorous and cartoonish titles such as Asterix, Lucky Luke and Tintin, comics that convincingly proved that a medium that gave an impression of ephemerality could achieve a lasting universality. Nevertheless, signs of transition to a new era had already begun to appear in the franco-belgian comics industry since the 60s. A new generation of artists wished to escape from the utopian visions of already established auteurs (such as René Goscinny and Hergé) and had the ambition to guide the medium of comics in a more adult direction. The themes of violence and sexuality that we examine in this dissertation are closely interconnected with this new turn, as they fundamentally changed the broader perception of BDs and quickly defined their new, expanded character. Our dissertation starts chronologically right at the start of this profound change in the industry and reaches up until the more recent developments of the 21st century. These adult oriented genre francophone comics quickly developed a strong international influence since the beginning of the 70s and contributed to the newfound prestige and maturity of the medium. Adopting a broad comparative approach we emphasize that violence in BDs is usually characterized by a more realistic and down to earth approach that usually lacks the intensely commercialized and explicitly entertaining violent character of American superhero comics and Japanese shonen manga. These two opposing schools invest in supernatural battles of heroes and warriors, in special powers, martial arts and vast, complicated worlds, unsuited to the more episodic character of BDs. This different outlook seems to have invariably led to the transformation of successful comic book titles into movies, animated shows, video games and extremely lucrative international franchises. It is precisely this philosophical difference concerning the nature of each school’s approach at entertaining and attracting the reader and BD’s traditional hesitation in artistically instrumentalizing this more commercial violence that has led to a relative weakening of their global cultural sway since the beginning of the 21st century. As far as sexuality is concerned, we detect a gradual expansion of sexual themes from the 70s onwards, a linear progression, in parallel with the overwhelming influence of the sexual revolution, which would soon even reach titles addressed to teenagers and children. In the pages of modern French comics the subject of sexuality is addressed with a characteristic directness, realism and vitality in direct contrast to the more easily perceived puritanism of most mainstream American comics and the erotic wildness of Japanese manga. In our work we also underline the genuine attempts at a broadening of the thematic and formalistic horizons of BDs during the especially competitive conditions of an increasingly globalized and virtualized 21st century. After the decline of the traditional comic anthologies, new genres arrive on the scene, most important among them being the autobiographical comics (Persepolis) and literary adaptations (Salammbo). Female perspectives on sexuality and everyday life are present far more often compared to the past, similarly with the more authentic representations of homosexual couples. This more realistic turn to the everyday and the mundane has salvaged the prestige of francophone comics with a more specialized readership, but it appears that as of yet it cannot bestow the genuinely popular universality that they exhibited in the recent past. In the first part of our work we focus on the vibrant world of adult francophone comics of the 70s and 80s, outlining their easily perceived cinematic influences and their earnest and mostly successful attempts at helping the medium reach maturity. In the second part we examine in depth the representations of sexuality in the pages of contemporary BDs, describing the evolution and broadening of sexual themes from the 90s onwards and recounting the newfound formalistic freedom of francophone comics, their focus on the everyday and their realistic sketches of a wider variety of people and perspectives. Finally, in the third part of our work we attempt a broad study of historical violence in wars and revolutions as represented in three profoundly different cultures and move on to delineate a whole tapestry of different forms of violence in comics. Throughout our work we try to contextualize our findings in a broader historical perspective and give an honest account on what our observations mean for the future of the industry and for comics as an art form.

Τα γαλλόφωνα κόμικς έγιναν γνωστά παγκοσμίως χάρη στις χιουμοριστικές, καρτουνιστικές ιστορίες του Tintin, του Astérix και του Lucky Luke, κόμικς που απευθύνονταν σε άτομα όλων των ηλικιών και απέδειξαν ότι ένα μέσο που έδινε την εντύπωση του εφήμερου μπορούσε να αποκτήσει μια διαχρονική καθολικότητα. Εντούτοις, σημαντικές αλλαγές είχαν αρχίσει να σημειώνονται στην γαλλόφωνη βιομηχανία των κόμικς από τη δεκαετία του ’60 ακόμα. Μια νέα γενιά καλλιτεχνών επιθυμούσε να ξεφύγει από την ουτοπική αγνότητα των κόσμων και των οραμάτων της μεταπολεμικής γενιάς του René Goscinny και του Hergé και φιλοδοξούσε να στρέψει το μέσο των κόμικς προς μια πιο ενήλικη κατεύθυνση. Οι θεματικές της βίας και της σεξουαλικότητας που εξετάζουμε στη διατριβή μας ήταν και είναι αλληλένδετες με αυτή τη νέα στροφή και καθόρισαν γρήγορα τον νέο χαρακτήρα των Bandes dessinées. Η εργασία μας τοποθετείται χρονολογικά ακριβώς στο μεταίχμιο αυτής της αλλαγής και φτάνει μέχρι και τις πιο πρόσφατες εξελίξεις στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα. Τα γαλλόφωνα genre κόμικς συνεισέφεραν σε μεγάλο βαθμό στο να μπορέσει να ξεφύγει το μέσο των κόμικς από τα περιορισμένα αφηγηματικά μοτίβα της παιδικής παραλογοτεχνίας και πέτυχαν αξιοσημείωτη δυναμική από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 και έπειτα. Μέσω της συγκριτικής προσέγγισης που υιοθετούμε, διαπιστώνουμε πως η βία των γαλλόφωνων κόμικς χαρακτηρίζεται από έναν πιο συγκρατημένο ρεαλισμό και υπολείπεται του έντονα εμπορικού και ψυχαγωγικού χαρακτήρα που χαρακτηρίζει τα αμερικανικά υπερηρωικά comics και τα ιαπωνικά shonen manga. Οι δύο άλλες μεγάλες σχολές επενδύουν σε μεταφυσικές συγκρούσεις ηρώων και πολεμιστών, σε ειδικές δυνάμεις, πολεμικές τέχνες και περίτεχνους κόσμους που αναπτύσσονται σε σειρές μεγαλύτερου εύρους. Αυτή η διαφορετική προσέγγιση αναμφίβολα συνεισέφερε στην διασκευή πολυάριθμων πετυχημένων κόμικς σε ταινίες, τηλεοπτικές σειρές και ηλεκτρονικά παιχνίδια και στη μεταμόρφωση των έντυπων κόσμων τους σε franchises εκατομμυρίων. Είναι αυτή ακριβώς η φιλοσοφική διαφορά αναφορικά με το θέμα της ψυχαγωγίας του κοινού, ο δισταγμός στην αξιοποίηση του θέματος της βίας, που έχει οδηγήσει στη μειωμένη, συγκριτικά με το άμεσο παρελθόν, επιρροή των γαλλόφωνων κόμικς στο παγκόσμιο πολιτισμικό στερέωμα, από τις αρχές του 21ου αιώνα μέχρι και τις μέρες μας. Όσον αφορά το θέμα της σεξουαλικότητας, παρατηρούμε τη σταδιακή διεύρυνσή του στα Bandes dessinées από τη δεκαετία του ’70 και μετά, μια γραμμική πορεία παράλληλη με τη σαρωτική δυναμική της σεξουαλικής επανάστασης, η οποία δεν άργησε να αγγίξει ακόμα και τίτλους που απευθύνονται σε νεαρές ηλικίες και παιδιά. Το θέμα του ερωτισμού αντιμετωπίζεται με αρκετά μεγάλη αμεσότητα, ρεαλισμό και απροκάλυπτη ενέργεια από τους περισσότερους Γάλλους καλλιτέχνες των τελευταίων ετών, προσέγγιση που αντιπαραβάλλουμε με τον πιο ευδιάκριτο πουριτανισμό των mainstream αμερικανικών κόμικς και την ιδιαίτερη γλώσσα ερωτισμού των manga. Τονίζουμε επίσης τις γνήσιες προσπάθειες θεματικής και φορμαλιστικής διεύρυνσης των γαλλόφωνων κόμικς στις ιδιαίτερα ανταγωνιστικές συνθήκες του παγκοσμιοποιημένου 21ου αιώνα. Μετά την παρακμή των παραδοσιακών ανθολογιών, νέα είδη εμφανίζονται με πιο κυρίαρχα εξ’ αυτών τα αυτοβιογραφικά κόμικς (Persepolis) και τις διασκευές λογοτεχνικών έργων (Salammbo). Η γυναικεία οπτική στο θέμα της σεξουαλικότητας είναι παρούσα με πολύ μεγαλύτερη συχνότητα σε σύγκριση με το παρελθόν, το ίδιο και οι αυθεντικές αναπαραστάσεις ομοφυλόφιλων ζευγαριών. Αυτή η στροφή στον ρεαλισμό και την καθημερινότητα έχει περισώσει το κύρος των γαλλόφωνων κόμικς σε ένα πιο εξειδικευμένο κοινό, αλλά φαίνεται πως δεν μπορεί να τους προσδώσει ακόμα την πραγματική καθολικότητα και τον λαϊκό χαρακτήρα του παρελθόντος.