Η σχέση υποκειμενικής γνωστικής έκπτωσης και διατροφής στον ελληνικό πληθυσμό τρίτης ηλικίας

Abstract

The concept of subjective cognitive decline (SCD) has been gaining popularity in recent years as a potential surrogate for the preclinical stage of Alzheimer’s disease. Subjective cognitive decline is defined as the (spontaneous or not) complaint by an individual about persistent deterioration in memory or other cognitive functions in comparison with a previous level, without objective neurocognitive disorder (mild cognitive impairment or overt dementia), accounting for age, sex and educational attainment. The decline must also be unrelated to an acute event and not attributable to another neurologic, psychiatric or medical condition, drug or substance use. Data suggest that these individuals suffer from increased risk of dementia in the future and therefore constitute an appealing research population for both epidemiological and interventional studies.Since SCD is a risk factor for future dementia, exploration of the parameters that could affect its progression is of particular interest. Diet is one of the most intriguing factors pertaining to the way of living and can serve as the target of population-wide, cost-effective preventive strategies for cognitive decline. Considering that the existing evidence on the relation between SCD and diet is limited, the doctoral thesis at hand aspires to enrich knowledge on that subject. To this end, this work was based on data from the HELIAD study (Hellenic Epidemiological Longitudinal Investigation of Aging and Diet), structured into two parallel designs:1.Cross-sectional study, aiming to estimate the prevalence of certain SCD types and their association with dietary, among other, determinants,2.Prospective cohort study, investigating the effect of nutrition in SCD evolution through time.Complaints relevant to SCD were elicited with the help of a structured list of questions/topics for discussion with the participant. Subjective decline was classified according to the cognitive domain the participant felt they were having problems with, i.e., memory, language, visuoperceptual and executive function. Participants were considered positive for an SCD type in case of at least one positive answer in the questions of the respective domain. The overall SCD score was defined as the number of reported SCD domains and thus ranges from 0 to 4.Based on the cross-sectional data, SCD in the Greek population ≥65 years old is quite common (84.6%) and affects mainly memory. Presence of anxiety and higher cerebrovascular risk are associated with increased likelihood of SCD, while education appears protective. Regarding SCD types, female sex, genetic predisposition to cognitive decline and increased energy intake are risk factors for subjective memory decline. Symptoms of depression and/or anxiety, and advanced age are also associated with most SCD types.Based on the prospective data, we estimated that initial adherence to the Mediterranean Diet higher by 10 points in the MDS scale (Mediterranean Diet Score) is associated with a 7% reduction in the progression of SCD within one year, while every additional vegetable serving consumption per day is associated with a 2.2% reduction in SCD progression per year. Our results provide support to the notion that the Mediterranean Diet may have a protective role against the whole continuum of cognitive decline, starting at the first subjective complaints. Confirmation of our findings by other studies, particularly for specific food groups, and further elucidation of underlying mechanisms may strengthen the role of the Mediterranean Diet as a population-wide, cost-effective preventive strategy targeting the modifiable risk factors for cognitive decline.

Τα τελευταία χρόνια κερδίζει έδαφος η ιδέα της υποκειμενικής γνωστικής έκπτωσης (ΥΓΕ) ως υποψηφίου ισοδυνάμου του προκλινικού σταδίου της νόσου Alzheimer. Ως υποκειμενική γνωστική έκπτωση (subjective cognitive decline) ορίζουμε την (αυθόρμητη ή μη) αναφορά από ένα άτομο παραπόνων για εμμένουσα έκπτωση της μνήμης ή άλλων γνωστικών λειτουργιών σε σχέση με το προηγούμενο επίπεδο, χωρίς από την αντικειμενική εξέταση να προκύπτει νευρογνωστική διαταραχή (ήπια γνωστική διαταραχή ή κλινική άνοια), λαμβανομένων υπόψη της ηλικίας, του φύλου και του μορφωτικού επιπέδου. Η έκπτωση πρέπει επίσης να μη σχετίζεται με κάποιο οξύ συμβάν και να μην μπορεί να εξηγηθεί από άλλη νευρολογική, ψυχιατρική ή παθολογική νόσο, λήψη φαρμάκων ή ουσιών. Τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι τα άτομα αυτά έχουν αυξημένο κίνδυνο νόσησης από άνοια στο μέλλον και συνιστούν ελκυστικό ερευνητικό στόχο, τόσο για επιδημιολογικές, όσο και παρεμβατικές μελέτες.Εφόσον η ΥΓΕ είναι παράγοντας κινδύνου για τη μετέπειτα εγκατάσταση κλινικής άνοιας, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να μελετηθούν οι παράμετροι που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αυτήν την εξέλιξη. Ένας από τους πιο ενδιαφέροντες παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής είναι η διατροφή, η οποία προσφέρεται ως στόχος για την υιοθέτηση ευρείας κλίμακας στρατηγικών πρόληψης της γνωστικής έκπτωσης με καλή σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας. Καθώς η διεθνής βιβλιογραφία παρουσιάζει σημαντικές ελλείψεις στη μελέτη της σχέσης ΥΓΕ και διατροφής, η παρούσα διδακτορική διατριβή φιλοδοξεί να συνεισφέρει στην κάλυψη αυτού του κενού. Για το σκοπό αυτό, η εργασία στηρίχθηκε στα δεδομένα της μελέτης HELIAD [Hellenic Epidemiological Longitudinal Investigation of Aging and Diet (Νευροεκφυλιστικές και άλλες νευρολογικές νόσοι στον ελληνικό πληθυσμό – συχνότητες και παράγοντες κινδύνου)] και κινήθηκε σε δύο παράλληλους σχεδιασμούς:1.Συγχρονική μελέτη (cross-sectional), με στόχο τη διερεύνηση του επιπολασμού συγκεκριμένων ειδών ΥΓΕ και της σχέσης τους με ποικίλους παράγοντες, μεταξύ των οποίων και τη διατροφή·2.Προοπτική μελέτη (prospective cohort), με στόχο τη διερεύνηση της επίδρασης της διατροφής στην εξέλιξη της ΥΓΕ στο χρόνο.Τα παράπονα που σχετίζονται με ΥΓΕ αναδείχθηκαν με τη βοήθεια ενός δομημένου καταλόγου ερωτήσεων/θεμάτων για συζήτηση με το συμμετέχοντα. Η ΥΓΕ ταξινομήθηκε ανάλογα με το γνωστικό πεδίο στο οποίο ο συμμετέχων εντοπίζει προβλήματα, δηλαδή τη μνήμη, το λόγο, την οπτική-αντιληπτική και την επιτελική λειτουργία. Οι συμμετέχοντες θεωρήθηκαν θετικοί για ένα είδος ΥΓΕ σε περίπτωση τουλάχιστον μίας θετικής απάντησης στις ερωτήσεις του συγκεκριμένου γνωστικού πεδίου. Η συνολική βαθμολογία ΥΓΕ ορίστηκε ως ο αριθμός των αναφερόμενων γνωστικών πεδίων με ΥΓΕ και συνεπώς κυμαίνεται από 0 ως 4.Με βάση τα ευρήματα από το συγχρονικό σκέλος της μελέτης, η ΥΓΕ στον ελληνικό πληθυσμό ≥65 ετών είναι πολύ συχνή (84,6%) και εστιάζεται κυρίως στη μνήμη. Τα συμπτώματα άγχους και η ύπαρξη αγγειακού εγκεφαλικού κινδύνου σχετίζονται με αυξημένη πιθανότητα ΥΓΕ, ενώ προστατευτικό ρόλο φαίνεται να έχει η εκπαίδευση. Όσον αφορά τα είδη ΥΓΕ, σημειώνεται η επιβαρυντική δράση του γυναικείου φύλου, της γενετικής προδιάθεσης για γνωστική έκπτωση και της αυξημένης ενεργειακής πρόσληψης στην εμφάνιση υποκειμενικής έκπτωσης στη μνήμη. Η παρουσία συμπτωμάτων κατάθλιψης ή/και άγχους και η πρόοδος της ηλικίας συνδέονται επίσης με τα περισσότερα είδη ΥΓΕ.Αναλύοντας τα δεδομένα από την προοπτική παρακολούθηση του δείγματός μας, υπολογίσαμε ότι αρχική συμμόρφωση με το διατροφικό πρότυπο της μεσογειακής δίαιτας υψηλότερη κατά 10 μονάδες στην κλίμακα MDS (Mediterranean Diet Score) σχετίζεται με μείωση κατά 7% στην εξέλιξη της ΥΓΕ ανά έτος, και ότι κάθε επιπλέον μερίδα λαχανικών καθημερινά σχετίζεται με περιορισμό κατά 2,2% της προόδου της ΥΓΕ ανά έτος. Τα αποτελέσματά μας ενισχύουν την άποψη ότι η μεσογειακή δίαιτα δρα προστατευτικά έναντι ολόκληρου του συνεχούς της γνωστικής έκπτωσης, ξεκινώντας από τα πρώτα γνωστικά παράπονα. Η επιβεβαίωση των ευρημάτων αυτών και από άλλες μελέτες, ιδίως για συγκεκριμένες ομάδες τροφίμων, και η αποσαφήνιση των υποκείμενων μηχανισμών μπορεί να ενδυναμώσει το ρόλο της μεσογειακής δίαιτας ως εύκολα εφαρμόσιμης, χαμηλού κόστους και υψηλής αποτελεσματικότητας στρατηγικής πρόληψης που στοχεύει τους τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου για γνωστική έκπτωση.