Αποαγροτοποίηση της υπαίθρου και μετασχηματισμός του ρόλου της γυναίκας γεωργού

Abstract

The thought of this thesis is whether this complex process of restructuring agriculture and de-agriculturalization of the rural area really transforms the role of the female farmer. The theoretical model of Feminist Agri-food Systems Theory (FAST) was adopted and selected for the needs of this thesis, which was applied in a dynamic agricultural area of Greece, the Regional Unit of Xanthi, while adopting a mixed method of research and triangulation of data. The research begins with the recording of macro data – statistical quantitative data. It continues with an opinion survey of 6 experts-informants and concludes with the basic research on 71 women "real" farmers of the region but also 15 male farmers -husbands of the women surveyed, utilizing the tools of in-depth interview and on-site observation. The main conclusions from the application of the FAST model showed that some indicators are confirmed at a macro level, while this is not the case at the micro-level. Thus, the number of actual female farmers in the area is much lower than that shown in the official statistics while at the same time several women farmers decide for themselves on the issues of the farm. Engaging in agriculture remains a family strategy but it is gradually disconnected from the marriage with a farmer and is carried out in conjunction with their roles as wives and mothers. Even though women consider themselves farmers or entrepreneurs, society continues to treat them differently as the rural society and the agricultural profession remain deeply patriarchal. Manual work and the muscular strength it requires are the main problems faced by women, and the difficulties of agriculture, in general, lead them not to want their children to succeed in this profession. Women farmers have access to privately owned land and labour, while at the same time they cultivate diversified crops on their farms and produce value-added products and very few of them apply organic production methods to their farms. Regarding their participation in agricultural organisations, this is small, since they are mainly male dominated, while in some cases they create their networks, mainly of an informal form, to meet their needs in terms of agricultural information and solidarity. Finally, the analysis of all the data has also shown that women farmers do not form a homogeneous group, and their role in agriculture is transformed differently. In conclusion, there are still restrictions and obstacles that limit women's opportunities, due to the well-established traditional perceptions of the position of women in rural society and the family. The rural area remains deeply patriarchal and while more and more women are taking a leading role in their farms, these are considered exceptions. However, women themselves find great satisfaction in their agricultural profession despite the problems they face and can make the same contribution as men to the agricultural economy in their region. Apart from their personal transformation, the transformation of collective action-thinking and the transformation of structures and processes are necessary.

Ο προβληματισμός της παρούσας διατριβής είναι κατά πόσο η σύνθετη διαδικασία αναδιάρθρωσης της γεωργίας και αποαγροτοποίησης του αγροτικού χώρου πράγματι μετασχηματίζει τον ρόλο της γυναίκας γεωργού. Για τις ανάγκες της παρούσας διδακτορικής διατριβής επιλέχθηκε το θεωρητικό μοντέλο της Φεμινιστικής Θεωρίας Αγροδιατροφικών Συστημάτων (Feminist Agri-food Systems Theory - FAST), το οποίο εφαρμόστηκε σε μια δυναμική γεωργική περιοχή της Ελλάδας, την Περιφερειακή Ενότητα Ξάνθης, υιοθετώντας παράλληλα μία μεικτή μέθοδο έρευνας και τριγωνοποίηση των δεδομένων. Η έρευνα ξεκινά με καταγραφή μακροδεδομένων – στατιστικών ποσοτικών στοιχείων. Συνεχίζει με έρευνα γνώμης 6 ειδικών-πληροφορητών/τριων και ολοκληρώνεται με την βασική έρευνα, σε 71 γυναίκες «πραγματικές» γεωργούς της περιοχής , αλλά και σε 15 άνδρες - συζύγους των γυναικών της έρευνας, αξιοποιώντας τα εργαλεία της εις βάθους συνέντευξης και της επιτόπιας παρατήρησης. Τα βασικά συμπεράσματα από την εφαρμογή του μοντέλου FAST έδειξαν πως ορισμένοι δείκτες μέτρησης-επίδοσης επιβεβαιώνονται σε μάκρο επίπεδο, ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο στο μίκρο επίπεδο. Έτσι ο αριθμός των πραγματικών γυναικών γεωργών στην περιοχή είναι πολύ μικρότερος από αυτόν που παρουσιάζεται στα επίσημα στατιστικά στοιχεία, ενώ παράλληλα αρκετές γυναίκες γεωργοί αποφασίζουν μόνες τους για τα θέματα της εκμετάλλευσης. Η ενασχόληση με τη γεωργία παραμένει μια οικογενειακή στρατηγική που όμως σιγά σιγά αποσυνδέεται από τον γάμο με γεωργό και πραγματοποιείται σε συνδυασμό με το ρόλο της γυναίκας ως σύζυγος και ως μητέρα. Παρά το γεγονός ότι οι ίδιες οι γυναίκες θεωρούν τον εαυτό τους γεωργούς ή επιχειρηματίες, η κοινωνία συνεχίζει να τις αντιμετωπίζει διαφορετικά, καθώς η αγροτική κοινωνία και το γεωργικό επάγγελμα παραμένει βαθιά πατριαρχικό. Η χειρωνακτική εργασία και η μυϊκή δύναμη που αυτή απαιτεί, αποτελούν τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες, και οι δυσκολίες της γεωργίας γενικότερα, τις οδηγούν στο να μην επιθυμούν να τις διαδεχθούν τα παιδιά τους στο επάγγελμα αυτό. Οι γυναίκες γεωργοί έχουν πρόσβαση σε ιδιόκτητη γη και σε εργατικό δυναμικό, ενώ παράλληλα στις εκμεταλλεύσεις τους καλλιεργούν διαφοροποιημένες καλλιέργειες και παράγουν προϊόντα προστιθέμενης αξίας και ελάχιστες εφαρμόζουν βιολογικές μεθόδους παραγωγής. Όσον αφορά τη συμμετοχή τους σε γεωργικές οργανώσεις αυτή είναι μικρή, λόγω του ότι αυτές είναι κυρίως ανδροκρατούμενες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις δημιουργούν τα δικά τους δίκτυα, κυρίως άτυπης μορφής, για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους σε αγροτική πληροφόρηση και αλληλεγγύη. Τέλος, η ανάλυση όλων των στοιχείων έδειξε πως οι γυναίκες γεωργοί δεν αποτελούν μια ομοιογενή ομάδα και ο ρόλος τους στη γεωργία μετασχηματίζεται με διαφορετικό τρόπο. Συμπερασματικά, λοιπόν, είναι εμφανές πως εξακολουθούν να υπάρχουν περιορισμοί και εμπόδια που περιορίζουν τις ευκαιρίες των γυναικών, λόγω των εδραιωμένων παραδοσιακών αντιλήψεων για τη θέση της γυναίκας στην αγροτική κοινωνία και την οικογένεια. Ο αγροτικός χώρος παραμένει βαθιά πατριαρχικός και ενώ όλο και περισσότερες γυναίκες αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις τους, αυτές θεωρούνται εξαιρέσεις. Ωστόσο, οι ίδιες οι γυναίκες βρίσκουν μεγάλη ικανοποίηση στο γεωργικό τους επάγγελμα παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και μπορούν να έχουν την ίδια συνεισφορά με τους άνδρες στη γεωργική οικονομία της περιοχής τους. Πέρα από τον προσωπικό τους μετασχηματισμό, ο μετασχηματισμός της συλλογικής δράσης-σκέψης αλλά και ο μετασχηματισμός δομών και διαδικασιών σε μάκρο επίπεδο κρίνεται αναγκαίος.