Terug naar zoekresultaten

2.13.227 Inventaris van archieven op het gebied van verbetering van de rechtspositie van en eerbetoon aan verzetsstrijders in de Tweede Wereldoorlog (Collectie Vergroesen), (1942) 1976-1989 (1994)

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

2.13.227
Inventaris van archieven op het gebied van verbetering van de rechtspositie van en eerbetoon aan verzetsstrijders in de Tweede Wereldoorlog (Collectie Vergroesen), (1942) 1976-1989 (1994)

Auteur

Ministerie van Defensie

Versie

20-03-2019

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2015 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Ministerie van Defensie: Archieven op het gebied van verbetering van de rechtspositie van en eerbetoon aan verzetsstrijders in de Tweede Wereldoorlog ('collectie Vergroesen')
Def / Rechtspositie Verzetsstrijders archief VHK

Periodisering

archiefvorming: 1976-1989
oudste stuk - jongste stuk: 1942-1994

Archiefbloknummer

D132

Omvang

; 515 inventarisnummer(s) 32,00 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Het archief bevat veelal normale geschreven, getypte en gedrukte documenten maar ook aanvraagformulieren, naamkaartjes boekwerken, klappers fotoalbums, krantenknipsels en tekeningen.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Bureau Uitvoering Wet Verbetering rechtspositie verzetsmilitairen Adviescommissie Wet Verbetering rechtspositie verzetsmilitairen Nationaal Comité Verzetsherdenkingskruis, , 1976-1988, , 1978-1988, , 1980-1988

Samenvatting van de inhoud van het archief

De voornaamste archiefvormer in deze inventaris is het Comité Verzetsherdenkingskruis (VHK). Er zijn sinds 1981 bijna 19.000 aanvragen voor dit VHK ingediend. Deze individuele aanvragen, zowel toegekend als afgewezen, zijn allemaal opgenomen in deze inventaris. De genoemde verzetsdaden werden geverifieerd door middel van bronnen- en antecedentenonderzoek. Daarom bevatten de dossiers vele getuigenverklaringen ter bevestiging of juist ontkenning dat bepaalde verzetshandelingen inderdaad werden gepleegd of dat betrokkenen lid waren van een verzetsgroep. We hebben hier te maken met de emoties van afgewezen verzoekers en ook een categorie die willens en wetens onder valse argumenten hebben getracht het Comité te misleiden. Het is een prachtig archief dat tipt aan het grijze gebied tussen werkelijke verzetsdaden en burgerlijke ongehoorzaamheid in de Tweede Wereldoorlog.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Sinds 1945 is door belanghebbenden, van de zijde van de Tweede Kamer en door organisaties uit het voormalig verzet aandacht gevraagd voor de positie van de tijdens de bezetting ondergedoken of in Duitse krijgsgevangenschap gezeten hebbende militairen en gewezen militairen en van de deelnemers aan het verzet die in mei 1940 als militair daadwerkelijk onder de wapenen waren geweest. Van meet af aan werd hierbij gewezen op het feit dat in krijgsgevangenschap gevoerde militairen bezoldiging hadden genoten en pensioenrechten hadden opgebouwd, terwijl degenen die zich aan krijgsgevangenschap hadden onttrokken vaak aanzienlijke schade en ontberingen hadden geleden zonder dat daartegenover enige materiële vergoeding stond. Aanvankelijk werd door deze laatste categorie militairen om betaling van gederfde militaire inkomsten (wedde), bezoldiging, schadeloosstelling en andere financiële voorzieningen gevraagd. Later kwam het accent meer te liggen op pensioen afspraken. Voor degenen die in 1940 tot het militaire beroepspersoneel behoorde, heeft de overheid gemeend in de loop van de tijd in het kader van het ¿rechtsherstel¿ voorzieningen te moeten treffen, ervan uitgaande dat zij ten aanzien van haar werknemers bijzondere verplichtingen had. Degenen die hetzij als beroepsmilitair, hetzij als burgerambtenaar voor 1945 in overheidsdienst waren, hebben met name wat hun pensioenaanspraken betrof, geen schade ondervonden; voor hen gold de hele bezettingstijd als voor pensioengeldige diensttijd. De problemen, die in de laatste jaren ¿ mede door het bekend worden van het zogenaamde postconcentratiekamp-syndroom ¿ in het middelpunt van de belangstelling kwamen te staan, betroffen in het bijzonder degenen die in 1940 in actieve dienst waren, na de capitulatie met groot verlof werden gezonden (derhalve dus weer de burgerstatus kregen) en vervolgens, na kortere of langere tijd, zich in het verzet begaven.
Voor deze categorie, en met name voor degenen, die na de bevrijding in actieve militaire dienst zijn teruggekeerd werd op 29 januari 1975 (pleitbezorger van deze wet was de luitenant-kolonel b.d. G.W. Baron van Dedem) een voorstel van wet (initiatiefwet) ingediend - door het lid van de Tweede Kamer, mr. H.E. Koning, ¿tot verbetering van de rechtspositie van militairen, die zich gedurende de vijandelijke bezetting van Nederland aan krijgsgevangenschap hebben onttrokken en van die van hun nagelaten betrekkingen¿ Het voorstel van wet werd tenslotte door beide Kamers aangenomen en daardoor werden voorbereidingen getroffen, tot een zo spoedige mogelijke uitvoering van de wet. Dit voorstel heeft geleid tot de Wet van 20 januari 1976 (Stb. nr. 19), tot verbetering van de rechtspositie van (verzets-) militairen die zich gedurende de vijandelijke bezetting van Nederland aan krijgsgevangenschap hebben onttrokken en van die van hun nagelaten betrekkingen (welke bij Koninklijk Besluit (KB) van 23 februari 1976 nr. 22 en in werking is getreden per 1 maart 1976 (Stb. 1976, 88) (=Wet Verbetering rechtspositie verzetsmilitairen (WVRVM)). De Minister van Defensie is belast met de uitvoering van deze wet.
Geschiedenis van het archiefbeheer
De archieven van het Bureau uitvoering Wet verbetering verzetsmilitairen en van de Adviescommissie Wet Verbetering rechtspositie verzetsmilitairen zijn niet onafhankelijk van elkaar aangetroffen, maar bleken vermengd. Dit kan wellicht verklaard worden door de bekleding van de hoeveelheid functies van dhr. Vergroesen als hoofd Bureau Verzetsmilitairen en als secretaris van de eerder genoemde Adviescommissie WVRVM (en niet te vergeten zijn latere taken t.b.v. het Comité VHK). Hierdoor liepen verschillende zaken door elkaar. Daarbij bleek dat Vergroesen in zijn rol als verzetsexpert binnen Defensie ook archiefbescheiden van vóór en na de instelling en opheffing van beide archiefvormers bij het archief voegde. Wel was er een eenvoudige toegang (een plaatsingslijst) vervaardigd met de naam ¿Collectie Vergroesen¿, maar deze bleek niet zoveel houvast te bieden. De naam hebben we tenslotte aangehouden - zeker gezien zijn naam binnen de verzetswereld ¿ maar hebben voor de overzichtelijkheid de toegang op beide archiefvormers ingedeeld aan de hand van de diverse taken van Vergroesen bij beide organisaties.Beide archieven werden beheerd door Vergroesen. Daarom is er voor gekozen om als ondertitel van deze inventaris de `collectie Vergroesen¿ te gebruiken. De archieven beslaan de periode (1942) 1976-1989 en hebben bij elkaar een omvang van 3,24 strekkende meter. Na opheffing van beide organisaties zijn de archieven in april 1990 overgedragen aan het voormalig Centraal Archievendepot (CAD) van Defensie (tegenwoordig Semi-Statisch Informatiebeheer (SIB)).
Het archief besloeg niet alleen archiefbescheiden van genoemde archiefvormers maar ook bescheiden die de heer Vergroesen zelf in de loop der jaren had verzameld, vandaar ook bescheiden van voor 1976.
Het secretariaatsarchief van het Nationaal Comité VHK staat los van bovengenoemd archief maar had als bindende factor dat later het Bureau Verzetsmilitairen als hoofd onderzoeksteam VHK van Defensie belast werd met het verlenen van administratieve ondersteuningswerkzaamheden aan dit comité bij de binnenstromende aanvragen van een Verzetsherdenkingskruis (VHK). Belangrijkste bestanddeel van dit archief is de serie individuele dossiers met aanvragen (en afwijzingen) voor het verzetsherdenkingskruis. In totaal gaat het om 18.870 persoonsdossiers van individuele aanvragers die erkenning wilden op grond van hun lidmaatschap van erkende verzetsgroepen/deelnemers aan het verzet, alsmede aanvragen van militairen die in bezet gebied hebben behoord tot de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten tijdens de jaren 1940-1945 in Nederland. Ook in aanmerking kwamen personen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Oost-Azië op door Japan bezet gebied of op Japans gebied verzetshandelingen hebben gepleegd tegen de vijand. Ook kaartsystemen die een toegang vormen op de genoemde dossiers zijn aangetroffen. Verder bevat dit archief algemene zaken zoals agenda¿s, verslagen van vergaderingen, vergaderstukken, jaarverslagen van het Nationaal Comité VHK, alsmede overzichten van werkzaamheden uitgevoerd door het onderzoekingsteam VHK Defensie ¿ bij de aanvraag van een VHK.
Het secretariaatsarchief van het Nationaal Comité VHK over de periode 1981-1988 (1994) heeft een omvang van 30,24 strekkende meter, en het eerste gedeelte is in in 1986 door de secretaris van het Comité overgedragen en ingeleverd bij het voormalige CAD. Een jaar later werd door de minister van Binnenlandse Zaken aangekondigd dat de definitieve sluitingsdatum voor aanvragen van het VHK op 31 december 1987 werd gesteld. Gelijktijdig werd bekend gemaakt dat het tweede gedeelte van de persoonsdossiers per genoemde datum werden overgedragen aan het CAD.
De administratieve dossiers werden overgedragen aan het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Het eerste archief bestaat uit archiefbescheiden met betrekking tot de instelling en opheffing van zowel het Bureau Verzetsmilitairen als de Adviescommissie WVRM. Daarnaast maand-, kwartaal- en jaarverslagen, alsmede verslagen van de Werkgroep Uitvoering Wet verbetering rechtspositie verzetsmilitairen (WVRVM), stukken over de voorbereiding en de totstandkoming van de Wet (WVRVM), aanvragen in het kader van WVRVM en pensioenaanspraken voor verzetsmilitairen, verslagen over belevenissen vanaf de oorlogsdreiging en tijdens de Japanse bezettingsperiode 1942-1945 in Nederlands-Indië, verzetsactiviteiten van het Indisch Verzet op Java, eindrapport v/d Werkgroep Knelpunten Wet Verzetsmilitairen (WKWV) en overleg met diverse stichtingen, over maatschappelijk werk en oorlogsgetroffenen, diverse rapporten, krantenknipsels, fotoalbums, naslagwerken, boeken , klappers en kaartenbakken.Door de hoeveelheid aan functies van. Vergroesen als hoofd Bureau Verzetsmilitairen, als secretaris van de eerder genoemde Adviescommissie WVRVM als extern consultant Wet Indisch Verzet (WIV) en niet te vergeten zijn taken in het Nationaal Comité VHK hadden hun weerslag op de ordening van het archief: er was duidelijk sprake van archiefvermenging. Er was weliswaar een kleine toegang (een plaatsingslijst) met de naam ¿Collectie Vergroesen¿, maar deze bleek niet zoveel houvast te bieden. De naam hebben we tenslotte aangehouden - zeker gezien zijn naam binnen de verzetswereld ¿ maar voor de overzichtelijkheid is de inventaris ingedeeld aan de hand van zijn taken bij beide organisaties en zijn taken in het kader van WIV en VHK. De taken als ondersteuningsteam van Defensie aan het Nationaal Comité VHK zijn hieronder beschreven bij de inventaris van het hieronder genoemd comité.
Het eerste gedeelte van de inventaris is ingedeeld op de werkzaamheden die zijn uitgevoerd door het Bureau Verzetsmilitairen en de Adviescommissie WVRM, grotendeels m.b.t. aanvragen in het kader WVRVM. Het tweede gedeelte van de inventaris bestaat uit aanvragen van het Verzetsherdenkingskruis (VHK). De indeling van deze aanvragen is op basis van een naamindex met daarbij het bijbehorende onderzoekdossier op persoonsnamen en het naamkaartje waarvan de aanvraag is toegewezen/afgewezen/geannuleerd.
Het secretariaatsarchief van het Nationaal Comité VHK bevat voornamelijk individuele zaken met aanvragen en afwijzingen voor het VHK. Het gaat om in totaal 18.870 persoonsdossiers van aanvragers die verklaren tijdens de bezetting lid te zijn geweest van erkende verzetsgroepen/deelnemers aan het verzet, of als militair in bezet gebied hebben behoord tot de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten. Daarnaast ook dossiers van personen die voor het VHK in aanmerking wensten te komen op grond van gepleegde verzetshandelingen jegens de Japanse bezetter op door Japan bezet gebied in Oost-Azië, of op Japans grondgebied. In het archief zitten ook kaartsystemen die als (eigentijdse) toegang dienen op de persoonsdossiers. Verder bevat dit archief ook algemene zaken zoals agenda¿s, verslagen van vergaderingen, vergaderstukken, jaarverslagen van het Nationaal Comité VHK en overzichten van werkzaamheden uitgevoerd door het onderzoeksteam
Resumerend: de twee archiefvormers, namelijk de collectie Vergroesen en het secretariaatsarchief Comité VHK hebben onderling diverse raakvlakken op het terrein van de verbetering rechtspositie verzetsmilitairen. Vergroesen was de spil binnen de genoemde archiefvormers. We mogen daarom met recht spreken van een ¿collectie Vergroesen¿.
Selectie en vernietiging
Tijdens de bewerking bij het SIB zijn er geen algemene archiefbescheiden verwijderd ter vernietiging, zeker gelet op de historische achtergrond van verzetsactiviteiten in bezet gebied tijdens de oorlogsjaren in Nederland als ook in het voormalig Nederlands-Indië. Vijfentwintig dozen van Bureau Verzetsmilitairen met individuele aanvragen voor pensioen zijn niet in de bewerking meegenomen. Deze zijn op termijn vernietigbaar.
Aanvullingen
Aanvullingen worden niet verwacht.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Deels openbaar, deels beperkt openbaar (B).
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Defensie: Archieven op het gebied van verbetering van de rechtspositie van en eerbetoon aan verzetsstrijders in de Tweede Wereldoorlog ('collectie Vergroesen'), nummer toegang 2.13.227, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Def / Rechtspositie Verzetsstrijders archief VHK, 2.13.227, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Bewaarplaats van originelen
Geen tekst
Beschikbaarheid van kopieën
Geen tekst
Afgescheiden archiefmateriaal
Geen tekst
Verwante archieven
Bij het Nationaal Archief bevinden zich verwante rechtsvoorgangers die zich op het zelfde werkterrein bezig hielden.Een voorbeeld hiervan is het archief van luitenant-kolonel b.d. G.W. Baron van Dedem (pleitbezorger van de WVRVM) 1943-1990, (met toegangsnummer 2.21.67), het archief van de commissie archieven van het ministerie van Defensie, (o.a. verslagen van de Werkgroep Knelpunten Wet Verzetsmilitairen (WKWV) 1931-1993, (met toegangsnummer 2.13.181);
Daarnaast moeten hier de archieven van de Directie Binnenlands Bestuur worden genoemd: Bestuurszaken en Kabinetszaken van het ministerie van Binnenlandse Zaken (Verzetsherdenkingskruismaterie), (1904) 1949-1981 (1993) (met toegangsnummer t 2.04.87) en de inventaris van het archief van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en taakvoorgangers: Directie Verzetsdeelnemers Vervolgden Burgeroorlogsgetroffenen, 1946-1999 met toegangsnummer 2.27.23 (specifiek inventarisnr. 355 over het Nationaal Comité VHK).
Publicaties
Geen tekst

Archiefbestanddelen