2.05.123 Inventaris van het archief van het Nederlandse Consulaat te Durban (Zuid-Afrika), 1916-1950

Het archief van het Nederlandse Consulaat te Durban (1916-1950) vormt de neerslag van de administratie van de volgende consuls: G.F. Brandt (1912-1919), J.P. Kakebeeke (1932-1936), F. Heckman (1940-1948) geassisteerd door vice-consul W.H. van der Eijken (1942-1949) en tenslotte waarnemend consul A.A. Steegstra (overleden in 1951). De meeste stukken zijn afkomstig uit de jaren 1940 - 1949. Bescheiden betrekking hebbend op de administratie van de consuls C.J.A. de Lange (1919-1924), H. Altmann (1924-1932) en A. Goudswaard (1936-1939) ontbreken.

Het ressort van het consulaat te Durban strekte zich in deze periode uit over de provincie Natal. Bij Koninklijk Besluit van 7 april 1950 werd het ressort uitgebreid tot de magistraatsdistricten Matatiele, Mount Currie en Umzimkulu van de Kaapprovincie, alsmede Zwaziland.

De consulaire ambtenaren in de havenstad Durban hadden uiteraard veel bemoeienis met zeelieden (vooral deserteurs). De ambtenaren maakten van elke desertie van schepelingen van Nederlandse schepen proces-verbaal op en stuurden een z.g. akte van desertie aan het departement van Buitenlandse zaken.

Ook van de desertie van vreemdelingen in Nederlandse scheepsdienst moesten akten opgemaakt en ingezonden worden. Het departement van Buitenlandse Zaken stuurde de akten door naar het departement van Justitie.

De heer G.F. Brandt werd 22 december 1882 geboren te Velp. In 1908 werd hij benoemd tot vice-consul en in 1912, enkele jaren voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, tot consul. Tijdens deze oorlog liepen de gemoederen tussen Engelsen en Duitsers in Zuid-Afrika zo hoog op dat het tot gewelddadigheden kwam. In 1916 vernielden Engelsen huizen en kantoren van Duitsers. Daar zij blijkbaar geen onderscheid zagen tussen Nederlandse en Duitse opschriften vernielden zij ook het Nederlandse Consulaat.

De unie-regering bood aan de schade te vergoeden als een "act of grace" (dus als een gebaar waartoe zij zich niet verplicht achtte). De Nederlandse regering stelde zich echter op het standpunt dat zij recht had op schadevergoeding en accepteerde geen vergoeding als "act of grace".

Van consul J.P. Kakebeeke, geboren 30-08-1897 te Amsterdam, zijn niet veel bescheiden bewaard gebleven. Slechts enkele brieven, ingekomen in 1934 en januari 1935.

Daarentegen zijn veel bescheiden overgeleverd die zijn opgemaakt of ontvangen door consul F. Heckman en vice-consul W.H. van der Eijken. F. Heckman, geboren 18-10-1895 te Dokkum, werd 1 februari 1940 officieel benoemd tot consul (zijn voorganger A. Goudswaard was reeds 29-08-1939 eervol ontslag verleend).

In september 1939 werd de heer Heckman verzocht de bescherming op zich te nemen van de Duitse belangen in de Unie van Zuid-Afrika. In februari 1940 werd hij zelfs voorzitter van de Deutsche Hilfsverein in Natal ten einde voor de Duitsers, die zich liever op de achtergrond hielden, de kontakten met de Zuid-Afrikaanse autoriteiten te onderhouden. Het gezantschap te Pretoria had hiertegen geen bezwaar, mits de consul er voor zorgde dat de werkzaamheden van de "verein" zicht uitsluitend zouden bewegen op het terrein van de hulpverlening. In mei 1940 kreeg de consul opdracht van de Nederlandse regering bovengenoemde taken te beëindigen.

Naast de behartiging van de Duitse belangen was de consul belast met de handelswaarneming voor Nederlands-Indië. Kort voor de Duitse inval in Nederland, was door de regering een wet aangenomen die grote bedrijven in staat stelde hun statutaire zetel naar de koloniën te verplaatsen. Dit had waarschijnlijk een uitbreiding van de werkzaamheden van het handelscommissariaat voor Indonesië te Durban tot gevolg. Op 15 juni werd als assistant bij het handelscommissariaat aangesteld W.H. van der Eijken (geboren 25-07-1900 te Amsterdam). Op 8 januari 1942 werd hij tevens benoemd tot vice-consul. In het voorjaar van 1942 werd Nederlands Oost-Indië bezet door Japan, waardoor de betekenis van genoemd handelscommissariaat uiteraard afnam. Begin 1949 werd, gezien de geringe mogelijkheden voor handelsverkeer tussen Indië en Zuid-Afrika, het handelscommissariaat opgeheven.

Belangrijk en omvangrijk waren de werkzaamheden die de consul en vice-consul verrichten voor de Nederlandse militaire missie te Pretoria (1941-1947). In 1941 arriveerde te Pretoria een militaire missie om het Koninklijk Besluit van 28 februari 1941 no. 9, waarbij alle in Zuid-Afrika aanwezige mannelijke Nederlanders geboren tussen 1 januari 1904 en 1 januari 1922 werden ingelijfd bij de Nederlandse strijdkrachten, te doen uitvoeren. Het was de taak van de militaire missie d.m.v. doelmatige propaganda het dienstnemen van de Nederlanders bij de Nederlandse strijdkrachten in Groot-Brittannië of Canada en later ook in Nederlands-Indië, te bevorderen.

De enige sanctie die men aanvankelijk tegen dienstweigeraars kon stellen, was het weigeren van consulaire bijstand. Vanaf 1942 beschikte men over de mogelijkheid dienstweigeraars naar Suriname te deporteren.

De maatregelen die de consulaire ambtenaren ieder in hun district voor de militaire missie moesten verrichten bestonden o.a. uit: het registreren van dienstplichtigen, het verzenden/doorzenden van formulieren inzake de keuring van dienstplichtigen, idem van aanvraagformulieren voor kostwinnersvergoeding, het verlenen van assistentie aan gedemobiliseerde militairen. De militaire missie te Pretoria werd 1 september 1947 opgeheven, waarmee voor het consulaat te Durban een eind kwam aan de werkzaamheden voor de missie.

Aan de heer F. Heckman werd eervol ontslag verleend bij Koninklijk Besluit van 22-05-1948 no 22.

Vice-consul W.H. van der Eijken werd in 1947 geschorst wegens fraude en in 1949 officieel ontslagen.

Na het ontslag van F. Heckman en de schorsing van W.H. ven der Eijken nam A.A. Steegstra het consulaat waar tot zijn dood in 1951.

In 1953 werd het archief van het voormalig Nederlands-Indisch handelscommissariaat overgedragen aan het Hoge Commissariaat der Nederlanden te Djakarta. Met uitzondering van een aantal bundels codetelegrammen (1940-1942) en een persoonlijk schrijven van de heer Heckman aan Harer Majesteits Gezant te Pretoria (d.d. Augustus 1947) droeg het Hoge Commissariaat ze over aan de autoriteiten van de Republiek Indonesië. De codetelegrammen, opgemaakt of ontvangen door F. Heckman als consul en niet als handelswaarnemer, werden naar Buitenlandse Zaken gestuurd, waar zij later werden verenigd met de rest van het consulaatsarchief Durban. Mogelijk bevond zich bij de codetelegrammen de correspondentie van het over de jaren 1916-1918 en 1934-1935. Genoemde telegrammen en correspondentie werden door mij bij elkaar in drie dozen verpakt aangetroffen.

Het archief van het Nederlandse consulaat te Durban bevond zich + 1955 in het Gezantschap te Pretoria.

De gezant zond in 1957 een inhoudsopgave van het archief naar het departement van Buitenlandse zaken. Daaruit werd een groot deel vernietigd, uit de door de heer Ravesloot vervaardigde inhoudsopgave van het archief blijkt, dat het merendeel van de wel bewaard gebleven bescheiden betrekking heeft op de werkzaamheden voor de militaire missie.

In 1961 gaf de archivaris van het departement van Buitenlandse Zaken mevrouw M.W. Jurriaanse opdracht de stukken betreffende de militaire missie naar het ministerie van Defensie te sturen, daar zij deze stukken van geen belang achtte voor het departement van Buitenlandse zaken. De overige stukken werden geplaatst bij de reeds eerder ontvangen codetelegrammen.

In 1977 stuurde het Miniserie van Defensie de stukken betreffende de militaire missie terug naar Buitenlandse Zaken ,waar zij werden verenigd met de rest van het consulaatsarchief Durban.

Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Buitenlandse Zaken: Consulaat te Durban (Zuid-Afrika), nummer toegang 2.05.123, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Consulaat Durban, 2.05.123, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar