Toplumsal Cinsiyet Bağlamında 1970'lerden 2000'lere Türkiye Çağdaş Sanatında Kadın Sanatçılar

Abstract

Bu çalışma Türkiye çağdaş sanatında kadın sanatçıların üretimlerini 1960?lı yılların sonu, 1970?li yıllardan 2000?li yıllara uzanan süreçte toplumsal cinsiyet teorileri ve kavramları bağlamında ele alarak sanatçıların çalışmalarıyla toplumsal cinsiyetlendirilmiş kimliklere, konumlara, normlara nasıl karşı çıktıklarını, ele aldıklarını ve kadın sanatçıların çağdaş sanat içindeki farklı konumlarını gösterme amacını taşıyor. Batı?da 1960?lı ve 70?li yıllarda İkinci Dalga Feminizm ve feminist sanatın ortaya çıktığı dönemde kadın sanatçılar, hem üretimde bulunmalarına rağmen sanat ortamında görünmezleştirilmelerini hem de görsel dilin ataerkilliğini sorgulamışlardı. Türkiye?nin Batı/merkez dışı bir ülke olarak görülmesi buradaki sanat pratiklerinin aynı dönemde değerlendirilmesini sağlayamamıştır. Aynı dönemde ve seksenlerde, kadın sanatçıların Batı?daki gibi bir hareket oluşturmadan, seksenlerdeki kadın hareketine doğrudan eklemlenmeden bu konuda paralel örnekler verdikleri gözlenir. Giriş bölümünde, sanat tarihi yazımının problematiklerine değinilerek özellikle kadın sanatçıları tarih yazımından dışlayan anlayış bu konudaki güncel yayınlar ve sergiler, sanat ortamı açısından ele alınıyor ve yayınlarda kullanılan toplumsal cinsiyetlendirilmiş dilin, tarih yazımının bu konudaki ayrımcı etkisine değiniliyor. History?nin değil (erkeğin tarihi), herstory`nin (kadının tarihi) cephesinden bakarak tarihin yazılışındaki hiyerarşilere dikkat çekme amaçlanıyor. İkinci bölümde önce, Türkiye?de güncel sanat pratiklerinin başladığı geç 1960?lı yıllara kadarki süreçte, Batılılaşma döneminden altmışlı yıllara ve sonra 1970?lerden 2000?lere kadın sanatçıların üretimleri toplumsal ve tarihsel açıdan genel olarak inceleniyor. 1970 öncesi dönem kadınların kendi ontolojik problemlerini doğrudan sanatlarının konusu yapmadan ancak toplumsal cinsiyetlendirilmiş kimliklerinden sıyrılmanın mücadelesini sanatla verdikleri ve bu konuda yetmişlere giden yolu hazırladıkları bir dönemdir. 1970?lerle beraber kadın sanatçıların niceliklerinin arttığı ve çalışmalarının içerik açısından farklılaştığı, kimlik politikalarına eleştiri getirdikleri bir dönem başlar. Sonraki bölümlerde, beden politikaları, kadın bedeni ve cinselliği, mekânsallık (kapatılma, ataerkillik, anti-militarizm&ulus devlet, milliyetçilik, sanat kurumları eleştirisi, aile kurumu ve annelik, erkeklik), ırk, sınıf (göç ve kadın, oryantalizm ve kadın) gibi toplumsal cinsiyet kavramları üstünden 1970 sonrasında kadın sanatçıların çalışmaları ele alınıyor. Toplumsal cinsiyet ve feminist teori kullanıldığı alandaki güç, iktidar ilişkilerinin sorgulanmasını getirdiğinden, sanatçıların yapıtlarıyla bu alanlara eleştiri getirdikleri görülebilir. Sonuç bölümünde de özetlendiği gibi, toplumsal cinsiyet çalışmaları ve feminizm Türkiye çağdaş sanatında kadın sanatçıların farklı konumlarını değerlendirmede önemlidir. Kadın sanatçıların görsel alanda açtıkları yeni perspektiflerin ve sanat tarihi yazımının problematiklerinin görülebilmesini sağlar.

This thesis aims to analyze the works of contemporary women artists in Turkey from the end of 1960s and 1970s to 2000s through gender studies and gender concepts, and thus it aims to point out how women artists resist gender identities, gender norms with their works and their important roles in forming contemporary art in Turkey. In 1960s and 1970s in the West, when Second Wave Feminism and feminist art emerged, women artists criticized both their invisibility in art history even if they were very active in the art scene and the patriarchal language of visual culture. In those years women artists without being a part of women?s movement like in western countries gave parallel examples on the subject. Because Turkey was seen as a non-western country, this situation prevented the practices and works of women artists to be analyzed in the same period. It can be seen that in 1970s and especially in 1980s, women artists gave similar examples in the context of feminist art without being a part of women?s movement. In the first chapter, considering the problematics of contemporary history writing, the exclusion of women artists in recent publications, exhibitions and art scene would be analyzed and the gendered language in those publications would be considered as a factor to reproduce women?s exclusion in art. The hierarchy in history writing is aimed to be underlined and criticized by referring her story instead of his story. In the second chapter, at first, the period from westernization to 1960s, and then from 1970s to 2000s the works of women artists and women positions in art are broadly analyzed in a sociological and historical way. Until 1960s, women artists try to struggle against gender identities without making their ontological problems as their subject matter of the works, and thus they pave the way that goes to 1970s. By the seventies, a new period in which women?s subjects matters are differenciated, identity politics are critized in the works, and the quantity of women artists increase begin. In the next chapter, the works of women artists after 1970s would be analyzed from the perspective of gender studies and through the concepts like body, body politics, woman body and sexuality, spatiality (imprisonment, patriarchy, antimilitarism&nation state, nationalism&its criticism, art institutions&its criticism, family as an institution, masculinity etc.), race, class (woman and migration, orientalism and woman). Since gender and feminist theories are about the analyzing power relationships in the fields they are used, it can be seen that women artists critized those subjects. As summarized in the conclusion chapter, gender studies and feminism are important methods to conceive the distinct positions of women artists in contemporary art of Turkey. They provide us to see new perspectives opened up by women artists in contemporary art and the problematics of contemporary history writing.