Kentsel etkileşim tasarımı için disiplinler ötesi bir deneme

Abstract

Kentlerin geçirdiği dijital dönüşüm sürecine paralel olarak, kentlerdeki fiziksel çevreler çeşitli verilerin toplanmasına imkan veren yaygın ve gömülü teknolojilerle donatılmış durumdadır. Özellikle, bilgi ve iletişim teknolojilerinin (Information and Communications Technology, ICT) günümüzde geldiği son nokta olarak da ifade edebileceğimiz, Nesnelerin İnterneti (Internet of Things, IoT) teknolojisi ile, kentlerdeki statik etkileşimlerin yerini giderek daha dönüşlü ve dinamik etkileşimler almaya başlamıştır. Buna rağmen, söz konusu teknolojilerin kent ve kentli arasında ne tür yeni etkileşim biçimleri doğurabileceği ya da bu etkileşimlerin nasıl daha kentli odaklı tasarlanabileceği ile ilgili henüz yeterli bir çalışma bulunmamaktadır. Kentsel Etkileşim Tasarımı, fiziksel çevrelerin dijital veri alanlarıyla birleşmesinin bir sonucu olarak; ağ bağlantılı birey ve topluluklar ile kentler arasında, farklı gerekçelerle kurulabilecek olası etkileşimlerin ve bu etkileşimler yoluyla kentsel mekanda yaratılabilecek yeni deneyimlerin keşfine uğraşan bir çalışma alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Planlama, kentsel tasarım, mimarlık, sosyoloji gibi çeşitli disiplinlerden araştırmacılar tarafından yürütülen, insanların kentle olan etkileşimini konu alan daha önceki çalışmalarda; bireylerin kentsel mekanda sergiledikleri davranış ve aktivite örüntüleri, geçirdikleri bilişsel süreçler ve mekanı algılama biçimleri gibi konulara odaklanıldığı görülmektedir. Diğer taraftan, insanların çevreleriyle girdikleri etkileşimlere ek olarak, İnsan – Bilgisayar Etkileşimi (Human – Computer Interaction, HCI), Etkileşim Tasarımı (Interaction Design) ve Kullanıcı Deneyimi Tasarımı (User Experience Design, UXD) gibi çalışma alanları kapsamında; insanların makinelerle, bilgisayarlarla, ürünlerle ve kendilerine sunulan çeşitli hizmetlerle girdiği etkileşimleri inceleyen uygulama ve araştırma faaliyetleri yürütülmektedir. Kentsel etkileşimlerin tasarlanması esnasında, geleneksel planlama ve tasarım yaklaşımlarının yanı sıra, insan ve teknoloji etkileşimi ile ilgili konular üzerine çalışan diğer disiplinlerin yöntem ve yaklaşımlarının da dikkate alınması mümkündür. Böyle bir durumda, ürün ve dijital hizmetler odağında geliştirilen mevcut yöntem ve yaklaşımların kentin karmaşık ve çok katmanlı yapısına adapte edilmesi gerekmektedir. Kentsel etkileşim tasarımı süreçleri dahilinde, motivasyon ve katılım aracı olarak kentsel oyunlu süreçler de ele alınabilmektedir. Oyun dinamiklerinin farklı biçimlerde ve oranlarda dahil edildiği etkileşim biçimleri, sunulan ürün ve hizmetler ile ilgili daha etkili bir kullanıcı ve mekan deneyimi tasarlanmasına olanak tanımaktadır. Kentsel etkileşimler kurgulanırken, her ne kadar, çalışma bağlamının ve ölçeğinin değişkenliği sebepleriyle disiplinler arası tasarım süreçlerine ihtiyaç duyulsa da; farklı disiplinlerden uzmanların bir arada bulunamadığı durumlarda, araştırmacının kendi uzmanlık alanının sınırları dışına çıkarak konuyu disiplinler ötesi bir anlayışla ele alıyor olması beklenmektedir. Tez çalışması kapsamında, kentsel etkileşim tasarımının bu yönüyle ele alınabileceği bir araştırma kurgusu üzerine düşünülmüştür. Buna göre çalışma dahilinde, ilk olarak, kentsel etkileşim tasarımının ortaya çıkışında öncü sayılabilecek – temelinde insan ve teknoloji arasındaki diyaloğu konu alan – çalışma alanları hakkında bilgi verilmiştir. Sonrasında, kentsel etkileşim tasarımı kavramının tanımı, biçimleri ve uygulama örnekleri aktarılmıştır. Çalışmanın özgün bölümünde, kentsel etkileşim tasarımı için bir süreç önerisinde bulunulmuş ve bu sürecin parçası olarak farklı uzmanlıklarda araştırmacıların katılımıyla, çevrimiçi bir fikirleme çalıştayı gerçekleştirilmiştir. Çevrimiçi çalıştay sonunda katılımcılar tarafından sunulan etkileşim önerileri, tez çalışması kapsamında kentsel etkileşim biçimlerinin sınıflandırılması için önerilen dört temel değişken üzerinden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Katılımcılara yapılan ön sunuş esnasında aktarılan çalıştay beklentileri içerisinde; tasarlayacakları etkileşimlerin 'yerinde' gerçekleşiyor olmasının istendiği ifade edilmiştir. Buna göre öneriler, geri kalan üç değişken üzerinden incelendiğinde; katılımcıların hemen hemen hepsinin, farklı gerekçelerle, oyunlu, bilgi teknolojilerinden yararlanan ve somut etkileşimler kurgulama eğiliminde olduğu görülmüştür. Ayrıca, çalıştay katılımcılarıyla birlikte kentsel etkileşim tasarımının kavramsallaştırılmasına yönelik olarak gerçekleştirilen anket çalışmasıyla; kentsel etkileşim tasarımı kavramının diğer disiplinlerle olan ilişkisi anlaşılmaya çalışılmış ve hedef kullanıcı gruplarının belirlenmesine yönelik alternatif bir süreç kurgusu denenmiştir.