Sterfte-atlas van Nederland over 1860-1874

Abstract

Een interessante atlas in de ontwikkeling van de thematische kartografie betreffende de bevolkingsstatistiek is deze ‘Sterfte-atlas van Nederland’ (1866) van P.H. Witkamp, uitgegeven door de Nederlandse Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst. In deze atlas, die uit een overzichtskaart, elf provinciekaarten en 44 pagina’s tekst bestaat, is met behulp van de medische statistiek de mortaliteit in kaart gebracht. Blijkbaar had men in de tweede helft van de 19de eeuw zoveel demografische gegevens verzameld, dat men dat gegeven per gemeente kon karteren. Op een ondergrond van grondsoorten (rechtsboven verklaard bij ‘Geologische teekens’) zijn per gemeente cirkelsymbolen voor het sterftecijfer ingetekend. Er werd blijkbaar een causaal verband gezien tussen de grondsoorten en de verwachte levensduur. De mortaliteitssymbolen, rechtsonder verklaard, variëren van een geheel witte cirkel, met een sterftecijfer van minder dan zestien personen per duizend inwoners tot een geheel zwarte cirkel vijftig of meer personen per 1.000 inwoners aangeeft. De cijfers naast de symbolen geven per gemeente het aantal doodgeborenen en het totaal aantal geboortes per 1.000 inwoners aan. Inderdaad blijken de donkere cirkels vooral voor te komen in gebieden met laagveen in het westen van de provincie en de lichte cirkels op het zand. Vergelijk deze kaart ook met die van Kuyper uit 1873/76 (ook in de collectie gedigitaliseerde thematische kaarten), waarop grondsoorten met bevolkingsdichtheid vergeleken wordt.