Plan van een gedeelte der rivier de Whaal, de Maas, en Merwede, omtrent het Fort Loevestein, Woudrichem, Dalem, en Gorinchem. Zoo als de zelve bij hermeetinge en peilingen (zoo veel de rivier belangt) zig bevond in de maand Juny 1777 ...

Abstract

De scheepvaart in de Merwede had in de 18de eeuw regelmatig last van zandbanken en ondieptes. Zo vormden zich op den duur enkele zandplaten bij Hardinxveld, die vooral bij laag water voor de schepen hinder opleverden. Ook bij de haven van Werkendam waren er ondieptes, die zich ondanks allerlei tegenmaatregelen steeds meer uitbreidden.

Experts als Melchior Bolstra en Christiaan Brunings weten de toenemende verzandingen aan de waterafvloeiing via de Biesbosch. Zij adviseerden om de vele kreken in de Biesbosch aan de achterzijde van het Bergsche Veld met rijsdammen deels af te sluiten. Dit gebeurde in 1770, terwijl daarnaast de kribben bij Werkendam werden hersteld. De werkzaamheden hadden niet het gewenste effect. Brunings constateerde in een rapport uit 1778 dat de situatie zich weliswaar verbeterd had, maar dat er zich nog steeds vele ondieptes in de Merwede bevonden. Dit rapport is getiteld: ‘Consideratien op de propositie der heeren gedeputeerden van Gorinchem […] 16 september 1772: benevens rapport wegens de gesteldheid der riviere bij, en omtrent die stad, en de middelen ter verbetering van dezelve, Zwanenburg 11 april 1778’ (Resolutie van 15 april 1778).

De hier gepresenteerde kaart van de Merwede tussen Loevestein en Gorinchem maakte, samen met een kaart van de rivier bij Hardinxveld, deel uit van Brunings rapport dat gericht was op een betere bevaarbaarheid van de Merwede. De kaartmaker, Hendrik van Straalen, was aanvankelijk van plan om beroep te doen op een in 1761 gepubliceerde resolutiekaart. De Merwede was echter in rivierkundig opzicht dusdanig veranderd, dat nieuwe metingen noodzakelijk bleken.

De kaart werd gegraveerd door de Haagse graveur Jacob Turpin. Ten opzichte van de Amsterdamse graveur Leonard Schenk Jansz. (1732-1800) – die ná 1769 het merendeel van de resolutiekaarten ter hand nam – kenmerken Turpins kaarten zich door hardere lijnen en een zware accentuering van de rivierlopen en -stromingen.