[Zuid-Groningen en Drente]

Abstract

Een merkwaardige en intrigerende kaart: zo kan deze manuscriptkaart van Drenthe en omliggende gebieden wel getypeerd worden. Het betreft namelijk een niet voltooid linker bovenblad van een vermoedelijk vierbladige kaart. Het onvoltooide karakter zit hem in het feit dat de cartouche rechtsboven niet is ingevuld. Bovendien zijn veel toponiemen in vooral het centrale gedeelte van de kaart met potlood weergegeven en niet met pen nagetrokken. De kaderrand, die alleen aan de linker- en bovenzijde zwaar is aangezet, duidt verder op aangrenzende kaartbladen die waarschijnlijk verloren zijn gegaan.

In geval van een vierbladige wandkaart lijkt het erop dat dit document een overzicht moest bieden van het ‘Oostelijke Frontier’. Het stelsel van frontieren of verdedigingslinies was ooit door de vestingbouwkundige Menno van Coehoorn bedacht, ter bescherming van de Republiek. Het Zuidelijk Frontier moest vijanden vanuit het zuiden buiten de deur houden. Het Oostelijk Frontier – bestaande uit de steden Nieuweschans, Bourtange, Coevorden, Zwolle, Deventer, Zutphen, Doesburg, Arnhem en Nijmegen – moest indringers vanuit het oosten weerstaan.

Op de meetkundig weinig betrouwbare kaart zien we de vier eerstgenoemde plaatsen ingetekend. Heel illustratief zijn de strategische posities van diverse plaatsen, op goed passeerbare en natuurlijke zandruggen te midden van moerassen. Kenmerkend op de kaart is de grote leegheid van het centrale deel van Drenthe, dat toen nog een grote woestenij was. Op sommige plekken, in Zuid-Groningen en bij Smilde, zijn al wel de eerste hoogveenontginningen in kaart gebracht.