Knowledge base: University of Silesia

Settings and your account

You are here:

Back

Procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim

Sylwia Angelika Sojda

Abstract

Przedmiotem opisu i analizy w niniejszej pracy były procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim. Materiał źródłowy obejmował blisko 3000 leksemów rzeczownikowych, które powstały w następstwie oddziaływania powyższych procesów w konfrontowanych językach. Leksemy te pochodziły z odmiany ogólnej i potocznej języka słowackiego i polskiego. Taki dobór materiału miał na celu uwidocznienie mechanizmu procesów uniwerbizacyjnych i stanowił próbę odpowiedzi na pytanie, który z porównywanych języków ulega im z większą łatwością. Głównym problemem badawczym niniejszej rozprawy było pytanie: Jakie procesy określamy mianem procesów uniwerbizacyinych w języku słowackim i polskim? Tak sformułowanemu problemowi głównemu towarzyszyły problemy szczegółowe, a mianowicie: 1. Które z procesów uniwerbizacyjnych są w porównywanych językach bardziej produktywne? 2. Jakie formacje stanowią punkt wyjścia dla procesów uniwerbizacyjnych i jakie leksemy powstają w ich wyniku w języku słowackim, a jakie w polskim? 3. Za pomocą jakich sufiksów słowotwórczych powstają słowackie i polskie leksemy zuniwerbizowane? 4. Które sufiksy są najbardziej produktywne w tworzeniu rzeczowników zuniwerbizowanych? 5. Czy formacje zuniwerbizowane dziedziczą rodzaj gramatyczny formacji wielowyrazowych? Kluczowym zamierzeniem autorki było odnalezienie odpowiedzi na tak postawione pytania. Pomocne w osiągnięciu tego celu był opis leksemów powstałych w wyniku procesów uniwerbizacyjnych, który obejmował: V sposoby tworzenia uniwerbizmów za pomocą słowotwórczych zabiegów formalnych: derywacji uniwerbizującej, dezintegracji, elipsy (uniwerbizacji eliptycznej), kompozycji (uniwerbizacji kompozycyjnej) oraz uniwerbizacji abrewiacyjnej; > charakterystykę semantyczną i morfologiczną leksemów zuniwerbizowanych; > dane o produktywności poszczególnych sufiksów tworzących formacje zuniwerbizowane. Przedstawiona analiza formalna i semantyczna zgromadzonego materiału źródłowego, jak również kompleksowe ujęcie teoretyczne badanej kwestii pozwoliło na sformułowanie następujących wniosków: 1. Wyjaśnienie problemu badawczego: Pojęciem procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim określa się: > derywację uniwerbizacyjną; > derywację dezintegracyjną; > elipsę substantywizującą i deadjektywizującą; > kompozycję; > abrewiację. Powyższe mechanizmy słowotwórcze działają w porównywanych językach w izolacji, bądź połączeniu ze sobą na zasadzie równoczesności lub następstwa czasowego: np. kompozycja, czy może abrewiacja może być punktem wyjścia dla derywacji uniwerbizacyjnej, podczas gdy dezintegracja może takiej derywacji towarzyszyć. 2. Ustosunkowanie się do problemów szczegółowych: Ad 1. Które z procesów uniwerbizacyjnych są w porównywanych językach bardziej produktywne? Analiza materiału wykazała, że najbardziej produktywna jest derywacja uniwerbizacyjna, która stanowi ponad 60% zgromadzonych leksemów w porównywanych językach (68 % w języku słowackim, 61% w języku polskim). Drugim produktywnym procesem uniwerbizacyjnym okazała kompozycja (po 12% materiału słowackiego i polskiego). Pozostałe procesy okazały się mniej produktywne: dezintegracja (5% w języku słowackim i 7%w języku polskim), elipsa (8% w języku słowackim i 9% w języku polskim) oraz abrewiacja (7% w języku słowackim i 11% w języku polskim). Widać zatem, że procesy te przebiegają na gruncie porównywanych języków analogicznie, co może być zaskoczeniem (por. Wyniki przeprowadzonych analiz, s. 174). Podsumowując: tylko derywacja okazała się w języku słowackim procesem przeważającym, jeśli chodzi o tworzenie uniwerbizmów. Pozostałe mechanizmy słowotwórcze do kondensacji nazw wielowyrazowych częściej wykorzystuje język polski. Ad 2. Jakie formacje stanowią punkt wyjścia dla procesów uniwerbizacyjnych i jakie leksemy powstają w ich wyniku w języku słowackim, a jakie w polskim? Dla procesów uniwerbizacyjnych w języku słowackim w blisko 90% rzeczowników charakterystyczne jest upraszczanie struktur wielowyrazowych, którymi są połączenia rzeczownika z przymiotnikiem. W języku polskim takie grupy nominalne stanowią około 70 % uniwerbizowanych formacji wielowyrazowych. Ponadto, w języku polskim „chętniej” niż w języku słowackim procesom uniwerbizacyjnym podlegają połączenia rzeczownika z innymi częściami mowy. Ad 3. i Ad 4. Za pomocą jakich su/iksów słowotwórczych powstają słowackie i polskie leksemy zuniwerbizowane? Które su/iksy są najbardziej produktywne w tworzeniu rzeczowników zuniwerbizowanych. Inwentarz sufiksów, które służą do urabiania formacji uniwerbizowanych jest bogatszy w języku słowackim, niż w polskim Funkcję taką pełnią formanty słowackie: -ka/-ovka, -ina, -ńa, -ica, -ak/-iak, -ikf-ikJ-mk, -ar, -ista, -ać, -ec/-nec/-ilec/-inec, -ok, -ić, -ne i polskie: -ka/-ówka, -ina/-yna, -yzna, -ak/iak, -ik, -ista, -arz/-iarz, -anin, -owisko. Najbardziej produktywne w języku słowackim są sufiksy: -ka/-ovka, -ina, -ak/-iak, w języku polskim natomiast: -ka/-ówka, -yzna, -akZ-iak, -owiec, -ista. Ad 5. Czy formacje zuniwerbizowane dziedziczą rodzaj gramatyczny formacji wielowyrazowych ? Przeprowadzona analiza wykazała, że w większości rzeczowników uniwerbizowanych (około 70%) rodzaj gramatyczny jest dziedziczony z formacji wielowyrazowych. Jednak dość liczna (30%) grupa przykładów, w których uniwerbizm ma odmienny rodzaj gramatyczny niż jego formacja motywująca wskazuje na to, że zgodność rodzajowa nie determinuje uznania leksemu za wynik oddziaływania procesów uniwerbizacyjnych. Sądzę, że przedstawiony opis procesów uniwerbizacyjnych i analiza ich rezultatów, jakimi są słowackie i polskie rzeczowniki zuniwerbizowane pozwoli na pełniejsze zrozumienie skomplikowanych mechanizmów nazwotworczych działających w konfrontowanych językach.
Record ID
USLb9e1c3d413aa488982f6432d01282344
Diploma type
Doctor of Philosophy
Author
Title in Polish
Procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim
Language
pol (pl) Polish
Certifying Unit
Faculty of Philology (FP) [Not active]
Status
Finished
Year of creation
2007
Start date
20-12-2005
Supervisor
Internal reviewers
External reviewers
Maria Jadwiga Papierz Maria Jadwiga Papierz,, Author's external affiliation: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Pages
217
License
Open licence other than CC
Handle.net URL
hdl.handle.net/20.500.12128/5068 Opening in a new tab
URL
https://integro.ciniba.edu.pl/integro/192905932236 Opening in a new tab
Keywords in Polish
język słowacki; procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim; procesy uniwerbizacyjne w języku polskim; język polski; uniwerbizacja; derywacja słowotwórcza; język słowacki
Abstract in Polish
Przedmiotem opisu i analizy w niniejszej pracy były procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim. Materiał źródłowy obejmował blisko 3000 leksemów rzeczownikowych, które powstały w następstwie oddziaływania powyższych procesów w konfrontowanych językach. Leksemy te pochodziły z odmiany ogólnej i potocznej języka słowackiego i polskiego. Taki dobór materiału miał na celu uwidocznienie mechanizmu procesów uniwerbizacyjnych i stanowił próbę odpowiedzi na pytanie, który z porównywanych języków ulega im z większą łatwością. Głównym problemem badawczym niniejszej rozprawy było pytanie: Jakie procesy określamy mianem procesów uniwerbizacyinych w języku słowackim i polskim? Tak sformułowanemu problemowi głównemu towarzyszyły problemy szczegółowe, a mianowicie: 1. Które z procesów uniwerbizacyjnych są w porównywanych językach bardziej produktywne? 2. Jakie formacje stanowią punkt wyjścia dla procesów uniwerbizacyjnych i jakie leksemy powstają w ich wyniku w języku słowackim, a jakie w polskim? 3. Za pomocą jakich sufiksów słowotwórczych powstają słowackie i polskie leksemy zuniwerbizowane? 4. Które sufiksy są najbardziej produktywne w tworzeniu rzeczowników zuniwerbizowanych? 5. Czy formacje zuniwerbizowane dziedziczą rodzaj gramatyczny formacji wielowyrazowych? Kluczowym zamierzeniem autorki było odnalezienie odpowiedzi na tak postawione pytania. Pomocne w osiągnięciu tego celu był opis leksemów powstałych w wyniku procesów uniwerbizacyjnych, który obejmował: V sposoby tworzenia uniwerbizmów za pomocą słowotwórczych zabiegów formalnych: derywacji uniwerbizującej, dezintegracji, elipsy (uniwerbizacji eliptycznej), kompozycji (uniwerbizacji kompozycyjnej) oraz uniwerbizacji abrewiacyjnej; > charakterystykę semantyczną i morfologiczną leksemów zuniwerbizowanych; > dane o produktywności poszczególnych sufiksów tworzących formacje zuniwerbizowane. Przedstawiona analiza formalna i semantyczna zgromadzonego materiału źródłowego, jak również kompleksowe ujęcie teoretyczne badanej kwestii pozwoliło na sformułowanie następujących wniosków: 1. Wyjaśnienie problemu badawczego: Pojęciem procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim określa się: > derywację uniwerbizacyjną; > derywację dezintegracyjną; > elipsę substantywizującą i deadjektywizującą; > kompozycję; > abrewiację. Powyższe mechanizmy słowotwórcze działają w porównywanych językach w izolacji, bądź połączeniu ze sobą na zasadzie równoczesności lub następstwa czasowego: np. kompozycja, czy może abrewiacja może być punktem wyjścia dla derywacji uniwerbizacyjnej, podczas gdy dezintegracja może takiej derywacji towarzyszyć. 2. Ustosunkowanie się do problemów szczegółowych: Ad 1. Które z procesów uniwerbizacyjnych są w porównywanych językach bardziej produktywne? Analiza materiału wykazała, że najbardziej produktywna jest derywacja uniwerbizacyjna, która stanowi ponad 60% zgromadzonych leksemów w porównywanych językach (68 % w języku słowackim, 61% w języku polskim). Drugim produktywnym procesem uniwerbizacyjnym okazała kompozycja (po 12% materiału słowackiego i polskiego). Pozostałe procesy okazały się mniej produktywne: dezintegracja (5% w języku słowackim i 7%w języku polskim), elipsa (8% w języku słowackim i 9% w języku polskim) oraz abrewiacja (7% w języku słowackim i 11% w języku polskim). Widać zatem, że procesy te przebiegają na gruncie porównywanych języków analogicznie, co może być zaskoczeniem (por. Wyniki przeprowadzonych analiz, s. 174). Podsumowując: tylko derywacja okazała się w języku słowackim procesem przeważającym, jeśli chodzi o tworzenie uniwerbizmów. Pozostałe mechanizmy słowotwórcze do kondensacji nazw wielowyrazowych częściej wykorzystuje język polski. Ad 2. Jakie formacje stanowią punkt wyjścia dla procesów uniwerbizacyjnych i jakie leksemy powstają w ich wyniku w języku słowackim, a jakie w polskim? Dla procesów uniwerbizacyjnych w języku słowackim w blisko 90% rzeczowników charakterystyczne jest upraszczanie struktur wielowyrazowych, którymi są połączenia rzeczownika z przymiotnikiem. W języku polskim takie grupy nominalne stanowią około 70 % uniwerbizowanych formacji wielowyrazowych. Ponadto, w języku polskim „chętniej” niż w języku słowackim procesom uniwerbizacyjnym podlegają połączenia rzeczownika z innymi częściami mowy. Ad 3. i Ad 4. Za pomocą jakich su/iksów słowotwórczych powstają słowackie i polskie leksemy zuniwerbizowane? Które su/iksy są najbardziej produktywne w tworzeniu rzeczowników zuniwerbizowanych. Inwentarz sufiksów, które służą do urabiania formacji uniwerbizowanych jest bogatszy w języku słowackim, niż w polskim Funkcję taką pełnią formanty słowackie: -ka/-ovka, -ina, -ńa, -ica, -ak/-iak, -ikf-ikJ-mk, -ar, -ista, -ać, -ec/-nec/-ilec/-inec, -ok, -ić, -ne i polskie: -ka/-ówka, -ina/-yna, -yzna, -ak/iak, -ik, -ista, -arz/-iarz, -anin, -owisko. Najbardziej produktywne w języku słowackim są sufiksy: -ka/-ovka, -ina, -ak/-iak, w języku polskim natomiast: -ka/-ówka, -yzna, -akZ-iak, -owiec, -ista. Ad 5. Czy formacje zuniwerbizowane dziedziczą rodzaj gramatyczny formacji wielowyrazowych ? Przeprowadzona analiza wykazała, że w większości rzeczowników uniwerbizowanych (około 70%) rodzaj gramatyczny jest dziedziczony z formacji wielowyrazowych. Jednak dość liczna (30%) grupa przykładów, w których uniwerbizm ma odmienny rodzaj gramatyczny niż jego formacja motywująca wskazuje na to, że zgodność rodzajowa nie determinuje uznania leksemu za wynik oddziaływania procesów uniwerbizacyjnych. Sądzę, że przedstawiony opis procesów uniwerbizacyjnych i analiza ich rezultatów, jakimi są słowackie i polskie rzeczowniki zuniwerbizowane pozwoli na pełniejsze zrozumienie skomplikowanych mechanizmów nazwotworczych działających w konfrontowanych językach.
Book
Sojda Sylwia Angelika Sylwia Angelika Sojda,, Faculty of Humanities (FH) : Procesy uniwerbizacyjne w języku słowackim i polskim, 2011, Katowice, Uniwersytet Śląski, 158 p.
Thesis file
Request a WCAG compliant version
RDF
Uniform Resource Identifier
https://opus.us.edu.pl/info/phd/USLb9e1c3d413aa488982f6432d01282344/
URN
urn:uni-kat-prod:USLb9e1c3d413aa488982f6432d01282344
Confirmation
Are you sure?
Report incorrect data on this page
clipboard