Y Cymro

-0:- Fe Ddywedir FOD merched yn fawr mewn pethau bychain. Fod y dyn na fedr ddweyd celwydd wedi marw. Fod chwilfrydedd yn un o ffurfiau dewrder ben- ywaidd. Nad oedd Tennyson yn feistr ar sillebiaeth. Fod yn Southport 144 o ferched am bob cant o feibion. Fod pyramid mwyaf yr Aipht yn 438 troedfedd o uchder. Y gall rhai o agerbeirianau y reilffyrdd dynu yn agos i saith cant a haner o dunelli. Fod yn y Deyrnas Gyfunol bumbheg a deugain o gwn am bob mil o'r trigolion. Fod gwlawleni wedi eu gwneud o bapyr yn dyfod i arferiad yn Ffrainc. Y gellir drwy addewidion gael cyfeillion, ond mai trwy gj flawniadau y cedwir hwy. Fod y bobl sydd yn gwneud llawer o waith yn rhy brysur i ddweyd pa mor flinedig ydynt. Er fod yn Berlin boblogaeth o 1,315,600 nad oes yn y ddinas ond chwe' mil ar hugain o dai. Fod yn perthyn i'r wlad hon fil o lynoedd, dwy fil o afonydd a deng mil o ynysoedd. Fod deng mil ar hugain o ferched yn treulio eu hoes i yru a llywio y camlas-gychod yn Neheudir a Chanoldir Lloegr. Fod dedwyddwch yn dibynu lawn gymaint ar fedr i fod yn ddihidio o rai pethau ag ydyw ar allu i fwynhau pethau eraill. Y ganwyd 322 ac y bu farw 247 yn y ddinas hon yn ystod yr wythnos yn diweddu y pumed o'r mis hwn. Fod gan Muley Hassan, Ymerawdwr Morocco, chwe' mil o wragedd fod y oair lythyren gyntaf yn ei enw blaenaf yn dynodi yr hyn ydyw. Fod dyn yn West Derby yn dweyd y byddai yn gysur iddo ef pe gellid cymhwyso y ddeddf sydd yn gorfodi tafarndai i gau i fynu unarddeg bob nos at ei wraig. Fod trafnidaeth Prydain Fawr gyda'r Unol Dal- eithiau yn 1888 yn zC122,000,000, yn 1889 yn £ 139,000,000; yn 1890 yn £ 143,000,000; ac yn 1891 yn 9145,000,000. Nad oes yr un baban ieuanc yn colli da grau pan yn wylo; fod Darwin wedi sylwi fod un o'i blant ef yn saith ugain ond un niwrnod oed pan y collodd y deigryn cyntaf. Fod nifer yr hunanladdiadau yn sir Fflint er dechreu 1879, yn ol y trengholydd, fel y canlyn Am y deng mlynedd yn diweddu Rhagfyr 31,1888, un bob blwyddyn yn 1889, yr oedd chwech yn 1890, dau; yn y naw mis yn diweddu Medi 30, 1892, wyth. Fod Warden Eglwys wedi ceryddu y periglor, yr hwn oedd yn dwyn i mewn i'r gwasanaeth arferion Pabaidd, drwy ddweyd, Os na ellwch ddod o hyd i'r Arglwydd heb ganwyllau goleuedig, nid wyf yn meddwl y deuwch o hyd iddo o gwbl." Fod ynad cyflogedig ein dinas, wrth benderfynu achos a ddygwyd ger ei fron ddydd Mercher di- Weddaf (9fed cyfisol), wedi datgan barn sydd yn debyg o greu cryn gyffro yn mhlith y rhai sydd yn cario yn mlaen Y fasnach Yr wyf o'r farnos gwertha tafarnwr ddiod feddwol i ddyn fyddo yn sobr, neu yn ymddangos felly, ac os ceir y cyfryw ddyn, ar ol yfed y ddiod, yn feddw yn y ty trwydd- edig, fod y tafarnwr wedi caniatau (neu oddef, pa un ? permit ydyw'r Saesneg) meddwdod yn ystyr y Weithred Seneddol." R.

Y Cymdeithas Cenedlaethol. Nos Fawrth, traddododd y Proffeswr Ellis Edwards, M.A., Bala, araith neillduol o ddifyr ac addysgiadol, yn nhrydydd cyfarfod y Gym- deithas hon o'r tymhor presenol. Testyn y ddarlith, yr hon oedd yn Saesneg, ydoedd "Music in nature." Cvmerwyd y gadair gan Dr. Richard William-, Rodney Street ac yr oedd y cynulliad yn iluosog. Y mae rhan o'r araith eisoes wedi ei chyhoeddi. Dangosai'r Proffesydd fel yr oedd miwsig yn rhu a su y gwynt, yr afon, a'r mor, a nodai gywair y naill a'r llall i fanyldeb. Eglurodd amrywiol dou- nodau y gerbydres yn ol y cyflymdra y byddai'n myned, neu y manau yr elai heibio iddynt-yr oedd ei alaw yn wahanol iawn pan yn chwyrnellu heibio gwhl neu fur i'r hyn ydoedd pan fyddai gwrych neu reiliau yn ei ochr. Fe adwaenai ddyn hollol ddall, yr hwn allai ddweyd oddiwrth swn y cerbyd neu y tren pa fath wlad yr ai drwyddi, er ei bod yn gwbl ddyeithr iddo. Dy- wedai Mr. Edwards fod peroriaeth yn y swn troliau ar yr heolydd yma ac yn wir yn mbob trwst ond i ni sylwi a cblustfeinio yr hyn a wna llawer ohonom mae'n sicr o hyn allan. Siaradwyd yn mhellach gan y Parch. T. Lloyd Jones, Mri. J. R. Jones, E. S. Roberts, David Davies, Philip Davies, a'r Parch. Robert Ed- wards (Birkenhead).

--0- Barddoniaeth. Y RHYL AR LAN YR HELI. GWALIA anwyl a'i gwyl enwog, Hyfryd wisgant fri diysgog Caed Eisteddfod hynod heini, Yn y Rhyl ar lan yr heli. Yr oedd yno feirdd awenol, A cherddorion mwynion manol, A phraff awd wyr a phrophwydi, Yn y Rhyl ar Jàn yr heli. Bu yno gorn ar ben y garnedd, Yn rhoi hirsain yn yr Orsedd; Hwfa Mon fu'n rhifo'r meini, Yn y Rhyl ar lan yr heli. Bu bonedd Cymru'n llu yn llywio, Bu gwyi y Senedd heb groes yno, Bu Maer Llundain gain yn gweini, Yn y Rhyl ar lan yr heli. Gweini barn yn gadarn gydw edd, Wnai beirniadon o bur nod wed d Er hyn i gyd, gwnai rhagfarn godi Yn y Rhyl ar Ian yr heli. Cor Penbedw-hwnw honent, Gurodd Dowlais—gardd y dalent I Neidiai Malgwyn mewn nwyd milgi, Yn y Rhyl ar lan yr heli. Gwron erfawr o Gaernarfon, Un o'r heini gewri union, Aeth a'r goron, wrth ragori, Yn y Rhyl ar lan yr heli. Awenydd hysbys o'r lien Ddosbarth Redai heibio o'r Deheubarth, Ac idd y gadair cadd ei godi, Yn y Rhyl ar litn yr heli. Y colledwyr—arwyr heriol, Sydd yn taeru—swydd naturiol— Fod y callaf wedi colli Yn y Rhyl ar lan yr heli. Clywir ochain y cul wrachod, Clywir llefau doniau dinod, Clywir cellwair cler y colli, Yn y Rhyl ar lan yr heli. Pa les yw rneddyg, pils, a moddion, I wella briwiau coll wobrwyon ? Daivn ac enaid fu'n dwyn cyni, Yn y Rhyl ar lan yr heli. Tua Rhyl yr awn mewn troliau, Yn yr haf i dynu rhwyfau Yma eilchwyl cawn ymolchi, Yn y Rhyl ar lan yr heli. D.D.

-0;- Cystadleuaeth y "Cymro." [Dyfarnwyd y cyfieithiad canlynol yn ail-oreu. Anfoned Llywarch ei enw priodol.—GOL.]. WINIFREDA. NA fliner di gan ddim casaol Gan serch, fy Wini deg ei grudd, Na oeded dim y fendith nefol- Coegfalchder ffol, nac of nan t prudd. Ha er nad y'm o waed brenhinol, Ac er na feddwn deitlau, câ. Ein bonedd fod yn fwy sylweddol, A'n hurddas fydd mewn bod yn dda. Ein henwau'n mhobman beraidd seiniant, Tra dilyn rhinwedd wnelom ni; A'r holl rai mawrion a ryfeddant Fod rhai mor fach mor fawr eu bri. Er na roes ffawd i ni ryw wychion Drysorau, fel roes iddynt hwy, Yn ein hychydig, ni gawn ddigon, A boddlon fyddwn, heb ddim mwy. Pob tymhor, yn ei dro, a ddyga Ddigonedd, gyda bendith Duw Byw bywyd rheswm wjiawn, a dyna Yr unig fywyd ddylid fyw. Hyd henaint teg, mewn cariad cywir, Cyd-deithio wnawn yn bur ein bron Ein ty gan dangnef mwyn goronir, Ein gwely, gan fabanod lion. 0, fel y carwn rhai'n, wrth weled Yn eu gwynebpryd pur, dinam Eich prydferth ddelw wrth eu clywed Yn dechreu lispio iaith eu mham. A phan fyn amser ein hysbeilio O'n lion ddifyrion, myn'd wnaf fi I garu, yn fy mechgyn, eto Ac yn eich merched, cerir chwi. LLYWARCH. o

Anfonwyd cylchlythyr gan y Parch James A. Spurgeon, Tabernacl y Brifddinas, a Mr. Olney, y trysorydd, at y gynulleidfa i'w hysbysu nad oes unrhyw gyfnewidiad wedi cymeryd lie yn athraw- iaeth, cyfansoddiad, nac arferiad yr eglwys, ac fod yn rhaid i'r gweinidog yn y dyfodol, fel yn y gor- phenol, fod yn drochwr y crediniol, ac yn amddi- ffynydd credo yr eglwys.

Robin Ddu Eryri. Ex GLADDEDIGAETH. FEL y dywedasom yr wythnos ddiweddaf, bu yr hen fardd hwn farw yn Temeside, Ludlow, yr 2il cyfisol. Cymerodd yr angladd le y ddydd Mawrth canlynol yn Ludford, Ludlow, ac yr oedd yn gynhebrwng lluosog. Cynrychiolid Ardalydd Bute gan Morien. Yr oedd Maer Ludlow yn bresenol, yn nghydag aelodau a gweinidogion y gwahanol enwadau Ymneillduol yn y dref. If" At Olygydd y Cymro. DYMA ni dan ddyled eto i'r Cymro! Y tio yma am raddi i'n cenedl sydd yn codi-a chodi yn iawn y mae o'r diwedd—ychydig o hanes y gwr rhyfedd fu yn byw ar unwaith a hwynt, a hyny heb yn wybod i lawer ohonynt. Pan welais yr hysbysiad fod Robin Ddu Eryri wedi marw, Tachwedd 3ydd, dychymygais inau, fel chwithau, am y syndod a barai hyny i lawer—nid am ei fod wedi marw y diwrnod hwnw, ond am ei fod yn fyw y diwrnod cynt. Anhawdd credu rywsut mai dyma y Robin Ddu ag y mae ei waith yn y Gwladgarwr, &c., 65 mlynedd yn ol, ac mai hwn fyddai yn myned ar hyd Gymru yr adeg foreu hono i gadw cyfarfodydd llenyddol. Bu ar ymweliad a Chymdeithas Cym- reigyddion Caer can' belled yn ol ag 1824, ac yn 1887-rhyw 63 mlynedd wed'yn—yr oeddym yn darllen rhea o englynion pert oddiwrth yr hen law i Gymdeithas Lenyddol Gymreig St. John Street yn yr hen ddinas ogoneddus yma. Yr oeddwn yn ei dref enedigol (Caernarfon) un diwrnod—hen dref iawn i fyned iddi i edrych o'ch cwmpas wrth eich pwys, ac heb ddim neges, neb i'w gyfarfod, nathren na chwch neillduol i'w ddal-ac yr oedd gweithiau yr hen Robin Ddu (a gyhoeddwyd 35 mlynedd yn ol) mewn ffenestr yno, a'i lun, sydd ar ddechreu y llyfr, yn edrych allan. Mor ychydig o'r rhai oedd yn myn'd a dyfod o'i flaen a wyddent ei fod yn fyw yr amser hono, yn mhen dros 30 mlynedd, er yn "pendrymu'n ddigalon cydrhwng poen gewynol, traed chwyddedig, a llogell bron yn wag." Yr oedd rhai o bobl Caernarfon yn gwybod yr hanes, a buont yn garedig wrth eu cyd-drefwr enwog. Bum' mlynedd yn ol derbyniais lythyr oddiwrtho (yr hyn a arweiniodd i ohebiaeth rhyngom), ac ni fu'm yn hir wed'yn cyn mynu gweled yr hen wr ffraeth, ac felly dd'od i nes cyffyrddiad ag un o Gymry hynotaf a mwyaf athrylithgar y ganrif. Gwyddwn fod gan un fu'n teithio mor hir, ac ar hyd Iwybrau mor hynod, rywbeth ag y dylwn ei wybod. Yr oedd ef "yn cofio y dyddiau gynt, blynyddoedd yr hen oesoedd," a chredwn mai da fuasai cael o'r hyn lleiaf ysgwyd ei law. Anionais ychydig o'r hanes i "Fwrdd y LIenor "-coloin o'r Herald Cymraeg, dan ofal "R.D.R. ag oedd yn addurn a chadernid i'r hen bapyr parchus hwnw- ac arweiniodd hyn i aelodau clodwiw y Bwrdd dreulio eu noswaith nesaf, Chwefror 2lain, 1888, hefo Robin Ddu Eryri. Digon yma yw dweyd fod yr olwg ar yr hen lenor yn ddigon o hysbysrwydd i ddyn ei fod yn ngwyddfod un allai ddweyd fel ein cydwladwr mawr arall, "I am not in the roll of common men." Yn Y Cymro diweddaf dywedwch mai fel bardd yr adwaenir ef oreu. Ohonom ni ein dau, chwi wyr oreu am hyny ond ymddengys i mi yn lienor cyflawn. Yr oedd yn feddyliwr craff, ac ysgrifen- ydd gwych, a chlywaf ar bob llaw gan y rhai a'i cofiant ei fod hefyd yn areithydd o'r radd uchaf. Dyddorol yw gwybod beth a dybia hen wr fel hwn am ein hadfywiad cenedlaethol. Dyma yr hyn a. ddywed Mae awydd am iawnderau gwladol a chyfartalwch crefyddol yn ymddwfnhau yn meddyliau y miloedd a daw adeg y teimlir nad oedd eu gwrthwynebu ond fel pe plentyn yn dodi ei ysgwydd ar y llawr i geisio atal daeargryn." Mae ei lythyrau sydd yn bentwr ger fy mron (oil wedi eu hysgrifenu pan yn mhell dros ei bedwar ugain) yn eu hysgrifen yn cyfateb i'r dim i nod- weddion ei feddwl; maent yn ddestlus, yn gywrain ac yn fanwl; a gallaf ddweyd am eu cynwys yn ngeiriau un o'i englynion, llinell olaf pa un sydd yn darawiadol ar hyn o bryd :— Llith er cof yw, Ilythyr cu-weithiau dwg Iaith a dawn i'w pharchu Dwg weithiau len i'n denu, Ac ami y dwg ymyl Du. Y fath adgofion oedd gan y fath ddyn Dian- mheu y ceir ychwaneg o'i weithiau cyn hir. Dy- wedodd withyf mewn llythyr: Y mae genyf ysgrifau na chymerwn ychydig arian am eu llur- gynio, am y dichon eu cyhoeddi yn llyfr, neu lyfrau, fod yn fael i'm hanwyliaid yn y dyfodol." Gobeithio y caiff y gistiad ag y dywedodd wrthyf oedd ganddo weled goleuni dydd er cael bara beun- yddiol i'w anwyliaid," ac er budd a dyddanwch i'w gydgenedl. Dyma o'r diwedd ei englyn wedi ei gyflawni:- Bydd i wyll y Bedd a'i wanc-o hyn gael Fy hen gorph i'w grafanc: Fy enaid drud, heb ofn tranc, Efo'i Dduw a fydd ieuanc. Heddwch i'w lwch Caerlleon, MORYS PARRY. Dydd Calan Gauaf, 1892. DIOLcH i chwi am yr hyn a ymddangosodd yn y Cymro am y diweddar Robin Ddu Eryri. Yr ydym ni yn ei gofio yn dda bump a deng mlynedd ar hugain yn 01,. ond wedi colli golwg arno er's blynyddau. Dywedwch mai yn Llyfr Hymnau S. R. yr ymddangosodd ei emyn Gorphenwyd gyntaf tua deugain mlynedd yn ol, os felly, tua'r flwyddyn 1852; ond y mae genvf ger fy mron yn bresenol lyfr hymnau ein cyfundeb ni (y Wesleyaid) wedi ei gyhoeddi yn y flwyddyn 1844, ac y mae yr emyn ynddo,—pa un a ymddangosodd mewn rhyw argraphiad cyn hyny nis gwn. BANWY.

-0 Capel ar dan yn Mrymbo. DARGANFYDDWYD tan yn nghapel y Methodist- iaid Calfinaidd Bethania Lodge, Brymbo, tra y cynelid cyfarfod y plant yno nos Fereher. Pellebrwyd ar unwaith at y tânddiffoddwyr i Wrecsam. Gwnaeth gweision Cwmni Dwfr Brymbo eu goreu i dywallt dwfr ar y fflamau. Anfonwyd y t&nbeiriant gan swyddogion Cwm- peini Brymbo yn uniongyrchol, ac er i'r tân- ddiffoddwyr gyrhaedd yn fuan o Wrecsam yr oedd wedi ei roddi allan cyn iddynt dd'od. Ymddengys mai gwreichion o'r stove yn disgyn ar nythod yr adar dan y t6 oedd yr achos. Y mae swm y golled wedi ei ddyogelu yn Nghym- deithas Yswiriol Gymreig y Methodistiaid Calfin- aidd.

Siryddlon Newydd. DDYDD Sadwrn cynygiwyd y boneddigion canlynol kiryddion am y flwyddyn dyfodol; ac y mae yn ddealladwy mai yr enw cyntaf a gyfiygir fel rheol a ddewisir gan ei Mawrhydi y Frenhines • Captain Owen Thomas, Bryndu, Rhos. goch; George Robert Cox, Min y Garth; Samuel Taylor Chadwick, Haulfre. ABERHONDDU. Bowen Pottinger Woosnam, Tynygraig, Builth; Robert Townley Woodman, Maescelyn, Crughywel; Morgan Thomas, Aber- senny, Pont Senny, Aberhonddu. ABERTEIFI. Milwriad Price Lewes, Tyglyn Aeron, Cilie Aeron Milwriad Chas. Basset Lewes, Aberystwyth; John Francis, Wallog, Bow Street. CAERNARFON. Charles Frost, Minydon, Colwyn; yr Anrhyd. Frederick George Wynn, Glynllifon. Caernarfon Syr Owen Roberts, Caernarfon. DINBYCH.—Edward Lloyd Wynne, Coed Coch, Abergele; Edward Evans, Bronwylfa, Gwrecsam Edward Owen Vaughan Lloyd, Berth, Rhuthyn. FFLINT.-Syr Pyers William Mostyn, Talacre; Walter Hownam Buddicom, Penbedw; Edward Hunter Wain, Fron Hall. MEIRIONYDD. Edward Robert Jenkins, Bod- wenni, Llandderfel; William Ansell, Vorsygedol, Dyffryn; Syr Herbert Lloyd Watkin Williams Wynn, Wynnstay. MALDWYN. Edward Stiked Mostyn Price, Gunby; Charles Watkin Williams Wynn, Coedy- maen; Charles John Morris, Dollys.

:o: Maerod. RHYDDFRYDWYR. Aberafon-Mr Charles Jones. Aberystwyth-Mr William Thomas. Abertawe-Henadur H. A. Chapman. Conwy—Henadur Edward Jones. Caerdydd-Mr W. F. Vaughan. Caernarfon-Mr T. Bugbird. Dinbych-Mr J. Howell Gee. Fflint-Mr J. L. Muspratt. Llanidloes—Mr Edward Davies. Llanfyllin-Mr Thomas Jones Rhuthyn—Dr. J. M. Hughes. Trefaldw yn-*Mr N. W. Fairless Humphreys. Penfro-*Mr Samuel Bold Sketch. UN DEB WYR. Aberteifi-Alr E. Ceredig Evans. Trallwng-Mr Ellis O. Jones. CEIDWADWYR. Beauniaris-Ifenadur Syr R. Williams-Bulkeley, Bar. J Bangor-Mr W. A. Dew. Aberhonddu-Mr Lewis Williams. Pontfaen-Syr John Llewelyn. Llanymddyfri-Mr Rees Jones. Mynwy-*Mr W. Honeyfield. Neath-Mr Evan Evans Beaver. Newport—Mr Francis Pettis. Croeseswalit—*Mr Alfred Wynne-Corrie. Dinbych-y-Pysgod—Mr Clement J. Williams. Gwrecsam—Henadur R. W. Evans. Caerfyrddin—Mr James Davies. Pwllheli—Henadur Robert Jones. Ail etholwyd.

PAPAYANNI STEAMSHIP COMPANY LARGE AND POWERFUL BRITISH STSAttF.nS £ ?VANT> black .SSA/KGYPT Por^fVakint f H .M^LTA> and other Mediterranean rn uS. the following two routes alternately .— OnH-SSA^ n 1irVKA> bMY;RNA. CONSTANTINOPLE, aid ODESSA. Calling often on the return journey at severe, 1 orts on the Asiatie Coast of the Black Sea, Greece, and Sp*in (2) ALGIERS, itflALTA. ALiilXANDR] A PYPHPfl ™OUT, and ALBXANbuETTA^^Camng' 011 tne homeward voyage at Spanish Ports. No over-crowding. Superior accommodation. Lofty well ventilated Saloons and State-rooms. Stewardess carried" Safety. Home comforts. Good and liberal table. Model fares for single and return tickets, and no extra charge living on board during ships' stay at Ports. Tourists and pleasure-seekers taking a trip by this Line w: I find it most enjoyable and interesting. For further p artier- ars, apply to PAPAYANNI & CO., Fenwick Chambers, Liverpoo LLINELL Y WHITE STAR. <MlSBEr ROYAL MAIL STEAMERS. Bydd trefniad arbenig i gludo Teithwyr yn y Steerage ar ol Tachwedd 3. LERPWL I NEW YORK via QUEENS10WST BO DYDD MERCHER:— BRITANNIC Tachwedd 23. *MAJESTIC Tachwedd 30 A arwydda y cludir yn yr Ail Gaban ar y fordaith. Pri y cludiad ydyw £7 10s. ac 10s. Y mae y Llongau rhagorol pynj ?^d or dosbarth uchaf, yn unffurf o ran cynllun a threfniadau, ac yn ddigj'ffelyb mewn mordeithiau. Ni cheir byth well cyfleusdra i fordeithwyr. Am fanylion, ymofyner a R. Owen, Ship & In surance Broker, a W. J. Williams, Heol y Farchnad, Oarnarfon; asneu a R. Roberts, Bethesda; Owen E. Parry, mnachydd llechi, Dolwyddelen; David Rowlands, Penygraig W. D. Jones, Old Bank, Caergybi; W. M. Jones, Church Street, Llangefni; R. G. Roberts, Rock Cottage, Creigiau Mawr, Tal- ysarn; Hugh Hughes, 7, Market Row, Amlwch W. O. Williams, Shoe Warehouse, Llanrwst; Matthew Goldie, 217, High Street, Bangor R. C. Evans, 1, Minafon, Dolgelly; neu ag ISMAY IMRIE & Co., 34, Leadenhall Street, Llundain, E.C., a Water Street, Lerpwl. LIVERPOOL & MOSTYN. THE STEAMER SWIIF T S U P, E. Thursday, Nov. 17 Fr°m M°3tyn Wednesday 23 10 0 a.m. Thursday 24 10 30 a.m. Wednesday 30 7 30 a.m. Goods to be down at Chester Basin not less than 2 to 3 hours of sailing- ^or further particulars apply to C apt. DAWSON, Harbour Master. Mostyn or to R. & D. JONES, 28, Brunswick Street Liverpoo! 4 NIB 0 ..GUt8 WORSTED SUIT 211m 6S.BYH0M W i