Llangollen Advertiser Denbighshire Merionethshire and North Wales Journal

THEOLOGY. Introduction to the Literature of the Old n t r,-),l i i c't, Testament, bv S. 1(. D,'j\-cr, D.D., I2/ The Pauline Epistles, by R. D. Snaw, D D., 8/- nett. The Kingdom of God, by Prof. Bruce, 7/6. Life of R. W. Dale, by his Son, 6/ Outlines of the Life of Christ, by Prof. Sand.iy, 5 net:. # TT -o ■ Social Christianity, by Hugh Price Husr! e\ M.A.. v6. Wesley and his Preachers, by G. Holden I'} 1\:1, 3/ 0r. Parker and his Friends, by G. Holden pil:e- "• TJ jLectures to my Students, by C. ti. Spurgeon, 2,0.

FICTION. The Grey Man, by S. R. Crockett, 6/ Capt. lohn Brown, by John Newton, 3/ ^Leaders of Men, by H. A. Page, 3/ Good Men and True, by Alex. H. Japp, 3/- JLabour and Victory, by Alex. H. Japp, 3/- Heroic Adventures, 3/ .A Long Lane with a Turning, by Sarah •Houdnev, 2'5. Daisy Snownake's Secret, by Mrs. G. S. Reanev, 2 6. For treasure Bound,, by Harry Collmg- wood, 2 ■•'6. Just in Time, by Mrs. G. S. Reaney, 2/6. Middy and Ensign, by Manville Fenn^/e Through Forest and Fire, by Edward S. Kill's, 2'6. Paddy Finn, by W. H. G, Kingston, 2/6. Peter Trawl, by W. FI. G. Kingston, 2/6. Eunice, by the author of "The Bairns," 2 it), For Her Sake, by Gordon Roy, 2/ .Alive in the Jungle, by Eilenor Stredder, The Castaways, by Capt. Mayne Reid, 1/6 "Madge Hilton, by Agnes C. Maitland, 1/6. A Mariner of England, by Herbert Strang, I /6. With Stanley on the Congo, by M. Douglas, 1/6. With the Black Prince, by Herbert Strang, r;6, Claud the Archer, by Herbert Strang and John Aston, 1/6. „ — Esther's Charge, by E. Everett Green, 1/6 Z-1 f&M.of Rupert's Horse, by Herbert Strang, 1(6. 0' With Marlborough to Malplaquet, by Herbert Strang, 1/6. TMadamscourt, by May Poynter, i/ East Lyne, by Mrs. Henry Wood. 1/ Timothy Tatters, by J. M. Callwell, i/ Martin Rattler, by R. M. Ballantyne, i/ Mopsie, by Dorothy Walrond i/ Terry's Trials and Triumphs, by J. Mac- donald Oxley, i/ ■Cyril's Promise, by Wm. J. Lucey, 1/ Lamb's Tales from Shakespeare, 1/ fane Evre, by Charlotte Bronte, 1/ Black Rock-a Tale of the Selkirk-by Ralnh Connor, 1/ ThetSE White Bird, by J. M. Barrie, 1/- Tom Brown's Schooldays, by Hughes, i/ The Coral Island, by R. M. Ballantyne, I/ Robinson Crusoe, by Daniel Defoe, i/ True Blue, by W. H. G. Kingston, i/ Collins' Illustrated Pocket Classics-cloth, 1 net; leather, 2/- net. Sense and Sensibility, by Jane Austen. Essavs of Elia, by Charles Lamb. Silas Mamer, by George Ehott. 'Waverley, by Sir1Wfi,te'S?nicken«. American Notes, by C-ia Charles Dickens SSBKKJsK'* by Charles Kingsley. The Professor at the Breakfast Table, by O. W. Holmes. Golden Treasur3,, by F. T. s ssssai&SrS**»>*■ Alton Locke, by Chanes Kingsley. The Sketch Book, by Washington Irving. The Heroes, bv Charles Kingsley. The°''o^ratrthe BreakfastTable/by O. W. Holmes. T-ne French Revolution (vol. ii.), by iiiomas Carly ie. lay's Historical Essays. Macaniav's Miscellaneous Essays. The -\dventures of Philip, by W. M. Thackeray. Pendcnnis. by W. M. Thackeray. The Romance of War, by James Grant. Twentv Years After, by Alexandre Dumas. iEJsio: Venn-r. bv Oliver Wendell Holmes. Short Studies, by J. A. Froiide. F B Browning's Poetical Work (Series II.) 'The Humh ack of Notre Dame, by Victor Hugo. The Moonstone, by Willoe Collins. Guy Mannering. by Sir Vv alter bcott. The Deerslayer, by I'ennnore Cooper. Nelson's Library Sevenpenny Edltions- The Rscipe for Diamonds, by Cutc.iffe The Lovely Lady of Grosvenor Square, by ulis. H. d, la Pasture. The ^ferriage™ William Ashe, by Mrs. Humphrey Ware. Lady Audley's Secret, by Miss Braddon. Collins' Modern Ficqion- Bveways, by Robert Hichens, 7d. Geneva, by Charles Marnott, 7d. The Plays of Shakespeare (Favourite Classics Pocket Edition), 6d. nett. per vol. Coriolanus.. King Henry VI., parts I, 2 and 3 (3 vols). King Henry IV., parts i and 2 (2 vols). 1Gng John. 'Titus Andronicus. Troilus and Cressida. Venus and Adonis.. I-ucrece- J{ing Henry VIII. King Lear. Timon of Athens. All's Well That Ends Well. Measure for Measuie. ■CymlKline.

MISCELLANEOUS. The Book Lover's Enchiridion, by Alex- Ire-land, 10/6. HelenVaucit (Lady Martin), by Sir Theo- dore Martin, 10/6 nett. I Matthew Arnold's Poetical Works, 10/6. I Tennyson: His Art and Relation to Modern Life, two vols., by Stopford A BrooKe, 5, Father Tuck's Annual, 3/6. Nister's Holiday Annual, 3/6. Our Darlings, 3/ Famous Musical Composers, by Lydia T. Morris, 3/ Rowlands's Welsh Grammar, 2/6. Rowlauds's Welsh Exercises, 2/6. Plant Life, by Mrs. Brightwen, 2/ More about Wild Nature, by Mrs. Bright- wen, 2/ Quiet Hours with Nature, by Mrs. Bright- wen, 2/ Nature's Story of the Year, by C. A. Witchell, 2/ Wild Nature won by Kindness, by Mrs. Brightwen. 2/ Infants' Magazine, 1/6. 11 Whittaker's Almanack, 1910, If-. The People's Budget, by D. Lloyd George, I Daily Mail Year Book, 1910, 6d.

WELSH BOOKS. Beibl yr Athraw (Indexed), 8/ Nerth y Goruchaf, gan y Parch. L. Probert, D.D., 5í-. Pregetiiau Lewis Edwards, D.D., 3/6. Cofiant a Phregethau y Parch. David Ll ,-)yd Jones, M.A., 3/6. Barddoniaech Cynddelw, 3/6. Cofiant y Parch. Cadwaladr Owen, 3/6. Pregethau T. C. Edwards, D.D., 3/ William Carey (Cyfres Milwyr y Groes), 2/- Yr Hen Ddodtor, gan Ian Maclaren, 2/ Swa y Juwbili (Caniadau y Diwygiad), gan y Parch. John Roberts (Ieuan Gwyllt), 2/ Hynodion Hen Bregethwyr, Cymru, 2/ Nanci, Merch y Pregethwr Dall, gan Elwyn a Wateyn Wyn, 2/ Cydymaith Dyddanus, sef Byr-Hanesion Hynod, 2/ Goronwy ar Grwydr, 1/6. Cyfres y Fil, ifib yr un. Gwaith Is]wvn. Edward Morus. Gwaith GJan-v-Gôrs. Gwaith John Thomas. Gwaith Gwilym Maries. „> Gwaith Ceiriog. Gwaith Owen (iruffudd. Gwaith Ann Griffiths. Y Porth Prydferth, gan Anthropos, i/ Cylch Adgof, gan Owen Edwards, i/ Llyfr Del, gan Owen Edwards, i/ Hynodion Dick Nancy, i/ Camp yr Adroddwr, gan Elfed, i/ James Gilmour Mongolia (Cyfres Milwyr y Groes), 1 Drwy Gil y Drws, gan R. H. Jones, i/ Gorchest Gwilym Bevan, gan T. Gwynn- Jones, i/ Y Pentre Gwyn, gan Anthropos, i/ Mabinogion, cyf. i. a'r ii., i/- yr un. Plant y Gorthrwm, ganGwyneth Vaughan, 1/ Y Hanesydd Methodistaidd, gan y Parch. Edward Thomas, 1/ Alegorau Christmas Evans, 6ch. Telyn Dirwest, gan Beren, 6ch. 'Straeon Hynod, gan Agur, 6ch. Adroddiadur y Plant, 6ch. Ystoriwr y Plant, gan H. Brython Hughes, 6ch. Straeon y Cyfnos, 6ch. Gemau Ceiriog i Blant, 6ch. Oriau gyda Enwogion, gan Anthropos, 6ch. Y Fraethebydd, neu Cymorth i Chwerthin, gan D. L. Jones (Cynalaw), 6ch. Gwanwyn Bywyd a'i Ddeffroad, gan John Hughes, M.A., 6ch. Cynllun mewn Cerddoriaeth, gan David Jenkins, Mus. Bac., 4c.

CYMRO, CYMRU a CHYMRAEG. TYRED, WANWYN. TYRED, Wanwyn siriol, Gyda'th geinion byw, Tyr'd i ganu swynol Gerddi ieuainc Duw. Tyr'd i wisgo'r dolydd Yn eu mentyll heirdd, A rhoi oywair newydd Ar deiynau'r beirdd. Dwg y wenol folwen Dros y glasfor draw; Caiff ei twi, twi" llawen Groesaw pan y daw. le, dwgygwcw Gyda'i deu-uod lion; Hoffa'r oiaf ddyu gweiw Oilfa. alaw hon. Wanwyn, cerdda, brysia I ddiwygio'r coed; Deffry auia-u-cana Salm yn awn dy droed. Tyred gyda'th flodan- Erigyl dyddlau braf; Tyred, cwyd o'r beddau Blant i wyufa'r haf. SYMLOG. RHAGOLYGON DISGLABK Y CHWARELI LLECHI.| Yn ol un gohebydd dywedir fod rhagolygon cbwareli Gogiedd Cymrn yn neiilduol ddisglaer ar hyn o bryd, ar ol cyftiod maith o iselder, ac y bydd "myud" reillduol arnynt yr liif dyfodol, y fat h na fu ers degau o flynyddoedd. Ya un pjth, y mae Cytud^itiias yr Adeiladwyr wedi condemnio llechi tramor fel rhai is-raddol i eiddo rhai y wlad hon. Hdyd, y mae perchonogion chwarelau Dyffryn Nantlle wedi rhoddi rhybudd i'w dynion er dechreu cynllyn newydd, pan y ceir cyflog mwy stfydlog. Disgwylir y bydd cmt neu ychwaneg o bobl yn cael gwaith mewn chwarel neiliduol yn f sau. Dygir peiriauau newydd hefyd i aniryw o'r chwarelau. Y mae y gofyu am lechi hefyd yo dobyg o gynbyddu o'r Iwerddon. Aeth y gauaf drosodu, a daeth yr Laf," yw yr arwyddair. Yn ol fel y cyteirhvyd ucbod dtliwedd yr wyth- nos, rboed rhybuddion yn chwareli Robinson a'r Cwmni, ssf Tal-y-Sarn, Cioddfa'r Coe i, Blaen y Cae, a Thall 'r Adt, ya hysbysu et bod yn cael eu hatal hyd aruser aiumheaodol. Y ime'r rhy- buddion wedi achosi cryn gytfro, ood tybir na fyddant ond ycbydig auiser heb weithio. Yra- ddengys fod y cwmui yo bvvriadu g-vueud ad- drcfuiadau cyffrediuol. + Bu dam wain yog JSUiaa, vvybastay bore ddydd Mawrth, drwy yr ntin y iladd'-vj;! George Richards, 49 mlwydd I. I i •?«.•«> Coin. Yr oedd y trar.- cedig a'i fat- E. T. H cbsr f (peldroediwr o frt), ya g>v{.-irbio gydft'u g>iyd«i, pan y dMef b y nenfwd,beb y rbyby ic llmt, 1 lawr :tnym. Liwyddodd y mab i achuh "i htia, oDd uuetboad y tad, a mygodd o dan y

GOHEBIAETH. IEUAN GWYNEDD. At Olygjidd, y Llangollen Advertiser." Syr, --Yu ogyasaiat ag i'r cwostiwn o brif waith bywyd It aan Gwyosdd gaei ei aii godi gan ohebydd a eilw ei hun yn "Garwr y Gwir," efallai nad aoÍndtiiol fyddat syiwi tipyn ar Hanes OYluru ychydig yn fortuaoh mg amser leaan Q-wyaedd. Yay ddeuuawfed ganrif gwoafth llywodra> frydain yuig»>s bend rfynoi i ddifa'r laith Gymaeg, •i obaioad Edtlwya Loegr yu offeryn ufuld ac ewyllysgar iddi. Pianodd Esgobion Seisaig yng Ngbymra a fuasant yn weision aeddgar i'r Llyw- odraeth. N ¡d Of\dd cad w'r genedl mewn dygn anwybodaeth o Air Daw ya ormod p:is gaiiddynt i'w daiu er cyraedd eu bamcao. Cair yr bcines yn ysgrifeuedig yn iiythyraa Ieuan Brydydd Hir. Eglwyswr pybyr yduedd leaan, edler, fel naa gallai rhagftiin roddi ei law ar ei ymadroddion. Fel hyn y dywedai am yr Esgobion hyn: Gwancwn diffaibh tan niian bugeíiÜud yabrydol yncmHio ein difuddio o ganwyllbren Gar Haw yn ein hiaith ein hanain." Rhoddid i Satson uniaich a neiaint yr Edgobioo y bywioiaethau brasaf, ac ni chajSai'r curadiaid danynt ddarlleu mo'r Gytnraeg a chefsid uewyna pob gwr Egiwydg o achryliii a gar at iahh ei fam. Pa ryfedd yate i'r ymwahanyddioc [sef yr Ymneilituwyr] daena yn frith fo yn ami aros h .il wyueb Cymru." Nid o.dd Ieuan yn caru yr Ymwahanyddwn, oad ^rasynai ac gyuiiun tmoeth awdnrdodau Bglv.y-< L ,ejjrr. Wrth sou burn mis wedi hya. ya Nh ichvvedd, 17G6. am fwri^td Mr. ii- 80, arg/affydd, 0..erfy<adin i brtai-io Baib. oyssegr an a aodau (nod >daa adywedwo ni h ddyw) ai'00 dywed leuàL: Ua o'r Met ho !ydd:oa yw')' gwr sydd wedi cyme y 1 y gorchwyi gorcbestoi hwa mewn liaw ei enw Pt!i,er Wiiliauis. O,.id yw hyn yn gywilydd wyntb t'u gwyr ilea ni o EgU-^s Loegr 1 mae Rnagianiaeth Dtt,y yia muob oes yn 03 foni rhai dyaiou d'». N t waath oa eu w vu y byd a. t'oarnynt. 0 diwrth ei ffrwythyr adnabyd-lir y pren. Y mae yn dra hynod fod yr ychydig lyfrau Oyinraeg ag sydd argraffadig wedi caei ea trefnu a'u lloniaethu gan mv yaf gan Y nwahsnyddion, ac nid oes ond ychydig uifer wt-di eu cyfaosoddi gan ein boffciriaid ni era mwy na ohao ralynedd, a'r rb«iuy y-ywa^tii yn. waefchaf o'r cwbl o rau vii h a lefoydd. Y mae St. Paul yn dweyd mai Yf hyn a baoo dyn byuy hetyd a fed efe.' Dyaa gfryn Isaan yn erbya Esgobion ac off ei eglwys ei bun. Tng»d leaan Brydy id Hir rhwng 1731 a 1789. Yr oedd y Parü1< GrdTydd J.;aes, Li±nddo Arur, 1680-1761, modd byuag, wedi dcohreu sefydlu y-golioo er 1730, a gwnaetn waith aiurbribi«dwy 0 wershfawr, ond pivhaai yr Esgobion yn eu cwre, ac ysgrifeaodd Thomas Oharles o'r Bala yn 1784 fel byn—"Wedi cael fy ahroi allan o dair 0 egiwysi ya y wlad as heb obaith o gaei un aral), pa beth a wuaf V Trodd t i yueb at y Mefcnodssttaid. Sefydlodd yr ysgoi •wbbothol, a bu yn un o'r prif offesynau i sefyd. n y Feibl Gynideiibas (1804) ac i yebwanegu gwybod j ,t,.n idgiytnyroi irwy u-yoiru. Uyna fu yoi- ddygiai Eg wY. L-tegr i at genedl y Cymry hyd oni thyfodd An ,hy J.tfn fiaeth yn ddirfawr. Ntd mytied allau O'll gwirfc.td u Egiwys Lte.^r a waaecb y Tadan Y modlltuol fel yr haerai Mr, Wakeford yn yr araeth anheg ac an ochrog a draethodd yn L!"ngolleu dro yu ol. Edidi .vyd hwyat allan. Fel y dywedai Ieu-rn Brydydd Hir, "eeisid newynu pob g*r Eglwysig o achrylicb a garai iaich ei fam." Ty8 £ iai bywgraffydd Eglwy-ii- y Parch. T. Cbaries o'r Bala am y Diwyso,r,cttL ar gycinvyaui y Diwvgiad Methodistaidd, fod "llawer rhaa o'r wlad na ohiywaai erioed sain yr efengyl. Nid o dd rawy o wybod^eth o Diuw f'i Air ya y rhan fwyaf o ardaloedd nag oadd yug ngwiedydd paganaidd y byd. Yr oedd yr anfoesoldeb a'r didduwiaet-h a ordojnt y wlad oil y fatia ag a alieaid adiegwyl aiewn gwlud yn gorw dd ya y fath fagddu o uywyllwob yubrydol. Yr oed-t y Beibi yn llyfr bron hollol ai.adnabyddaa i gorff mswr y geaedl, so yn an uas gwehd ond anfyoych, yn enwedig ya an- eddau y tlodion." Dyn", gyflwr Cymru ar ol gweittiio o Eglwys Loegr, ac Eglwys Loegr bron yu uniir, am ysbaid 0 ddau ctii mSyaedd Geirit»u Eglwyswr a adifynwyd uchod, ofior. Y mite y clod Dell yr angblod am fodolaeth Ymneilltuaetb yng Nghymru yn ddyledus i Eglwyawyr. Cam eow arnynt ydyw Ytnwahanyddioa roddaeai Ieuan Brydydd Hir arnyut, ac hefyd yr enw diwtddarbob set Yaraeiilduwyr. Awgjyoia y naill a'r Hall o'r enwao bya iddyat ymneiiltuo aeu yrawahanu 0'11 bodd. Ni ymueilltuodd cymaist ag un o Da.dau Ymaeillduaetb yn 1634,08.00 Dadau Hethsdistiaeth yn y gaunt ddilynol, o'r E;lwys yo. wirtodJol. Ea bwrw ailan o'r synagogau a gawsaat oil am eu hanufadd-dod i'r awdurdodau Eglwyeig. Dyaion a'u beneidiau ar can oeddyot, so, fei y tyatiodd leuaa Brydydd, Hir polisi yr eglwys oedd newycu rhai felly, cos tied a gosfciai. Cafodd yr eglwys orthrymua ac estronol hoa o leiaf gau mlynedd o amrjer i gario allan ei chyalluu o ladd y Gymraeg yog Nghymru cyn amser leum Gwyaedd, hyd aea y penodwyd y ddirprwyaeth a nodwyd. Ni chyffyrddodd Mr. Fouikes yn ei bapur ond yn gynil iawn a'r rhan a gym rodd leuaa yu belynt" Brady Llyfrau Gieisirrn." Ya anigdysvedai yr ystyrir yr hyn a wnaeth fel prif walth ei fywyd, ac iddo lwyddo ya ei amcaa i brofi nad oedd seiliau digonol i'r cyhuddiadau a ddygai adroddiad y ddir- prwyaeth yn erbya yr iaith Gymraeg ac Ymneilldu- aeth Cymru. Dywedai Ieuan Gwynedd, yn un peth, nad oedd cyfausoddiad y ddirprwyaeth yn deg. Fal hyn yr yagrifeuai: "Boaeddwyr Seisoig ac Eglvrys- wyr ydoedd tri dirprwywyr y Llywodraath, ac o'r deg Oymry a ddewiswyd ganddyat ya gyaorthwy- wyr fod, ar y cyntaf, dd Ymaeilliuwr, oad i ua o'r tri hyn roddi ei awydd i fynn ym mhen ychydig ddyddiau, so ua art-11 y m mben ychydig wyfchnossu, ao i ddau. ddarpu-clerigwr o Goleg SD. Dawi, Llan. bedr, gnei ea dewis i gymeryd eu lie, au felly nad oedd ar y ddirprwyaeth hon o dri-ar-ddeg o ber- aocau ddim ond an Ymaeilituwr yn gweiihredu trwy y ymohwiliad oil hyd ei ierfyn." Allan o'r 3^4 tyscioa a bolwyd, tdd oedd un raa o dair ohonynt yn Ymneilituwyr. Y barcwyr Seisaig oeddynt yn aymio i fyna ffrwyth yr ymchwiliad, so wrth wneyd hyny buoat ya taog o \Vyrdroi acbam- ddefnyddio tyatiolaethau yr Ymneilituwyr. Nodci Ieuan luaws mawr o weiaidogtoa a lleygwyr Ymueiiltuol enwog y oeiasant, neu ynte y llurgua- ias'.nc yn greulawn eu ty*tioUethau ya eu hadrodd- iadau. Gwnaethaat bya a thystioiaeth Ieuan ei ddangoB natar y ddirprwyaeth hoa a'i hamean hun. Nid oea angen imi ysgrifeua yohwaneg i amlwg. Pa le yr oedd eia Haelodac Seneddol y pryd hwnw tybed? Nid oad gan Gym u, y pryd hwnw, Mr. Gol., gymaiat ag un cyarythioiyud a allai Befyll i fynu dro8 y wlad 11 gynrycbiolai- ddim uu. Nid oedd cymaiat ag ua ya cyaieryd aurbyw ddyddocdeb yaddi. Cynryohioiwyr m'jdioa oeddynt, gan nad pa faint o gam a gawsa üymru. Oùd bu "Bai y L yfrau G.ei8iou" yn agotiad lly gad inni ao yn acbos o'a deffroad g>viei.]yddoi yn gymaint a dim. Yrahen thyw un mlyaedd ar byuifcheg ar ol marwolaetU Icuau Gwyiieid aelb tieory Richard, seren fore yr adfywiad etwleid- yddoi, ac eraiil i'r S, ned.1. Ot^rddodd yr adfywiad hwa hefyd rhagddo, fel eia diwygiadaa cr<iydd .1, nes rhoddi ohouom clean sweep o'r math hwnw o gynrychioiydd a anfotjaeid gsta Gymra i'r Senedd am gyfaod rlly faith o lawejr. Diflaaodd hwnw >'r tir, byth mwy, ni hyderwn, i gaei ad^yfodiad.—Yr eiddoch, UN ARA.LL TN CA.RtJ'R GWIR. Un o gleifion meddyg Oymreig oedd hen wr methiaatus a eisteddai yu lioaydd ya y gornet wrth d&a y gegia, ei ddwylaw a'i draad yn d'lialla, Yr oedd o dan ofal ei torch, wrth yr hou y cvryaai y meddyg dro ar ol tro ei bod yn eegeniu^o ym- gteleddu'r hen dad, oad ya aneffeithiol. Or diwedd bur aid iddo fynegu ei gwyn i'w brawd bi; ac ebe hwnw wrthi: 1, Wei (ii, }{"d, rna/n rhaid i ti wneyd un o ddau beth. M«o'a rha d i ti ymolehi fy nbad, neu ei fbcledio to, &eh"a nid ydt orwan yu lliw yn y byd." Dywod y maddyg i'r homili gyraedd ei hauicaa.

I CYMDEiTHASAU LLENYDDOL. GLAN'RAFOS. Cynhaliwyd ¡ê a cayfa.-fod llYUûd û Iwyddianu* Qos laa. D^rparwyd Ii} a daateitbiou gan y ¡ merched, ac am o'r gioca danth llaiver o'r s.eiod&H a dif-iihriaid i'r wiedd. Ds-.ebreawyd y eyfarfou am H, 11,11, er h wylu-dad, gwoaed ya Saesueg. Oafwya araeth rogorol gan y ilywyad Mr Aiipa Letuoiae, to ya ddilyrt ■) «?yfi <,yao«id Mrs. !fo;g8,:J lestri ,ê at wtsaaaetb capel, ihoddedig gan y gymdeithas; Mr. David ii r?g, ar rau yr eg!wys, ya eu. derbyn, acya datg&is ddiolchgarwch naewu modd dehemg. Darlieuo-Ju Mr. Norman Roberts bapur da angbyffredia ar £ William Williams o'r J Wern," yn cyfeirio ato ya arbenig fel aefydlwr yr acbos Anibyaol yn Llacgollea, ac. yn nodi niftir o I, wersi boddioi. Yna dadorebuddio^d Mrs. T. C. I)i7ies (priod Mr. T. C. DiVie^, U.H., cideirydil y I Oyoghor Trefoi). ddarlaa orydferth o'r Parch. Wm. Williams, a eiar&dcdd yD effeithinl am ei fwyoder a'i uytiawsedd. Dadorobuddiodd Mr. T. E. Parry, Cor- wen, Weddi'r Arglwydd wedi ei gweirhio tnewo "fretwoi-k" gau lVIr. R. Davies, Eaosymedre, yr hwn a loagyfurch vyd am ei waish r-gorol gaa Mr. Parf'Y ac eraill. Yaa siaredodd Mr. E. R. Parry, U.S., a Mr. T. C. Davies, U.H., a chaed datganiad gan gdc Giaa'rafoa. Y GYMDEITHAS GYMREIG. Nos Wen-ir CÜwyd papur gaa y Parch. A. W D.v:es ar -Ooftaiel OWJU y nofelydd Cyrareig' Wcldi rboddi baaes ei fywyl ya fyr rhod iodd Mr. Davies feiroiad eth ar oi waifch a'i. lafur, gan ei gya;ha««_ a. Dickoas, y nof«iydd Seisaig tebycaf iddo. Yia ea->sora rai o gymeriadaa mwyaf adn byddlB ei weifihiau, yug-h;,d A'd nodweddioa, i ddangag y moid y rbagor&i mewn ponre id a cymeriadaa a chryo wabasiattb yaddynt, De'h- olodd Mr. Davies ridarnfiu o woithi-qu yr awdwr hefy-i i ddaugos d afchryiith. Paro-id siroddiad Mr. It, A. Jones o Wil Bry^a yn me .'dto'r chc" hyfrydwchdigymysg i b"w;) a'i gwr&"llhwai.Gwyddr>Í pawb, oad odtd, am y d",ro donio! hivnw o'r blaen, ood wrth wrando r yr adroddwr ym idangosai er hyny mor ddyddorol f< digrif a phe ::yivseffl ef am y tro cyntaf erioed. Darllenodd M Daviea ddis- griflad Daniel Oarea oystryd yn ydrefl ;,n, y bwthyü ya y wlad, Tomas Bactley yu y B-sia, Tomas yn cael ei dderbya i'r Remfc, gwraig y ty lie y lietyai'r gweiaidog, a Seth yn marlV. Ar ydiwedd sisradodd Mri. T. Carno Joues, R. B. R jbarts, Gwilym Ceiriog, J. Ed. Jor.es, g. R. Parrp, Ed. Pouikes, a Jeaae R->bftrts, Ll-»ri«.-yd y g.j,.i, y" ddeheuig hWI1 :t.t.U Air. E. H. Lloyd. Gaf wyd amsJr difyr dros ben. -—.—-— CAPEL AC EGLWYS. M.OBBIQN Y SABBOTE. A NNIHSWT ii. 'i-pl 1'1 fi»r*r»for rlan Prcrcenade). Cvfarfud diwygiadoi—Miss Rosina Davies. I"; LL H V «. t.pe. Parch. J. Charles Jones, Johnstown. KgiwyK y Wed (10;.11 Saaiv 5 t -ar- am iO 30 ysgol a-a 3, a gospa* a a 1 « Cymmun yr ail Sal ya y aus ya y borea a'r oeivrer 8D! yn yr hwyr. F>"cer, ParCi. L. D. J«nkia% J •• enradia-'d, Parobn. J. K. (iowtandf (Vrost-'Vf'y!tt&:T 'H A e kiss, B, a J. E. Hsighes, B.A. ::¡"'p6. yr a'Klwysasj 8aui-o» ,lie): (ic-sper aphregetb a 6;. Gosper pregetli ar Oyramuu aa 1 30 y Soiolaf y j I win. L&Btyatiio Gasper am 6 a'r c'ytn ain y Sydd Sal yn y tait: Parch. J S Jones, B.A., ftcer. :}ljac!yh-(iwy ftwafsanaeth boreu i! am I." ¡jO Y Sill eyataf a'r pedwerydd ya y msa. Oosper bob Sal am S. Oy/araeg sra loyr. y: b f. Cyrcaiai—y S I cyntaf yn y aria aai 10 30 a r trydydd Sal ana 8. Parco. 1. i ravor iiagiidf, ftcer. MSTfOMSTIATO CALFtNAtDLt. tcrfair s Porch W. E w.an s. fiahi a Lhtnfor Parch. J. Howen Hughes. •'ryoegtwys Parch. J. A Lloyd. Ceinrcswr (Baron): Parch. R. Lloyd Davies, Ri la. ct- e- druidion a Ciaet,-bi:itL. Patch. J. E. Jonas, Glyc- ceiriog. Coiwen Parch. J. Williams. 3yawyf(: Parch. Parch. W. Foulkes. ^roucyf-y iiuiu Parch. E. J Williams. ;arlh a Pbcnybrji!; Parch W. Benjamin. ?lync«>iosr a Nantyr r-area. W. R. Jones, Trezeiriog. Jiyndyfrdwy a Cttfrog Parch. J. H. Owen, Oiumael. LiwyiKteiwoin b J^oelsffda: Parch. J. O. Joties (Hyfreithon). l>l»r>8rtnoa, Tregeinog a Lly watch: Pnrob. B. Davies. Lild- iardau. I ;i»aj<jeKis a Pnentre Evvieb: Parch. J. D. Jones, Oellifor. Llandril'o: Parch. biaudynane Phetitredwr; Parch. Hywel Parry, Bala. Llangrlten (Bebobotb): P"rch W. Foalkea. tdangollen (Penllyn): Parch. G. W. Jones, Llwymuawr: Pt-rei. R Hughes. Poncian (Pe'hei Parc) E. Isfryn Williams. Parch. G. G. Owen. •ihiwaboc a'r Oefn Paver. D P. Junes, Tainant. Shos (Capel Mawr) Parch. R. Jones. Weston Eiiyn s BronyKarth Parch. R. Hughes. WKFILBYALU. icrfair Mr. E. Morris, Johns own. filr.ck Pal Ii Wharf Cyfa.fod gweddio. Oefn Parch. T. N. Roberts. Tr, voi, Isa. erygyur idi n: Mr. R. Prancis, Cloeaenog. 0orwe»: Parch. Hugh Evans. •^lyndyfrewy: Cyfarfod ysgal. •wyiiotelvv'ti n i-aich. Hut u Evans, Corwen. Johnstowri: Parch. W. Price, Rhos. LtiM.dnHo: Mr J. Pnillips. Llangollen: taro-t. A w. Davies. Pesnedwr Parch D. D Jones, Llangollen. Plaeheriion Miss J. A. Evans. ^onifados Cyf ;rfod gweddio. E^wI: l arch. D. D. Jout- Llangollen. 8hog: Parcii. W. Price, fthfi-. a.-euu, !i:6r Corwen Ptvrch. R. J. Parry, Ceryg. Strvt 1M: Parch. T. N. Roberts, Trevor Isa. Tynant, per Corwen Mr. K. Francis, Clocaeuog. Dywedir fod y Parch. H. Elvet Lewis, M.A., Llundain, yn bwriada oymeryd taith i'r America ddiwedd yr haf. Mae'r Parch. O. T. Jones, Llanercb, wedi derbyn yr alwad gan eglwysi M.C. Bomere a Newion, Ainwychi- a dechr, ua ar ei witi h yno ym mis Moi. Y mae Mr. Dav esyn bregethwr rhagorol, Y Paroi). Evan Elwarda, Totqaay, ydyw y gweinidog Ymnsilldno by af yn y wlad. Cyr- haf ddodd ei 95 mlwydd ar y 15 fed o Chwef. Mae yn opiio Williams o'r Wern, John Elias, Christmas Evans, Ebsaezer Morris, a'r to hwnw o bregethwyr yu dda. Yn ol y Leeds Mercury y mae iechyd Mr. Evan Roberts, y Diwygiwr, Wtdi ei adfern a bwriada yntaa dychwelyd o Leioester i Gymro cyn bo hir i ail ymhfiyd yn ei waith. Ni toddir dim mauylion, oDd siarbeir y clywir eto am dano yn y man. Y m>le Mr. Roberts ya 3L mlwydd oed y mis hwn. Drwg genym glywed am nfiechyd dua o weini- dogil n y Methfdistiaid ynenbylchdiith Llangollen, sef y farchn. W. Rowiacda, Acrfair, a G. G. Owen, Pontcysylltan. Nid ydyw'r cyntaf wedi pregethu ers p-dw..r mis, ao mae'r olaf wedi bod dan driniaeth feddygol yn Ysby y'r Am *ythig, oad yr oedd wedi gwella digon i'w alluogi i luaw pwlpud Penllya y Hal diweddaf. Yu o! yr ystadegaa am 1909, rhifaaelodaa yped- air brif tmwad YmneilJdaol yog Nghymrn 533 653, lleihad gan y Bedyddwyr o 2.366 gaa y l\I", hudist- iaid o 509, a chan yr Aoibyo. "yr o 2 280, tra y dangoa* y Wesieyaid gynydd o 2,725. Trwy roddi'r lleihad a hysbyswyd ddfcbrea 1909, 8pf 20,351, j at y lleihad preseno', ceir cyfaarif 0 22,941. Ocid dylid coil) fod cynifer a 87,782 wedi eu hychwaaegu at yr eglwyai adeg y Di wygiad. Dy-vedir yn y byd Methodistaidd mai conadwri mewll pryd ac ya ei lie yw y genadwri o Gym- deithaefa'r Dd i'r Cyfarfodydd Miaol parthea y pwyeigrwydd "0 ddysgll yr iaith Gymraeg ar ein haelwydydd crefyddoi." Fe ddyiid gyru yr hoel i dre', canys mewn llawer lie ceir fod plant i weini- dogion a blaenoriaid mewn eglwysi hollol Gymreig ya tyfa i fyna heb fedra yr aa gair 0 iaith eu thieni. Y mae peth fel hya yn wrthua i'r eithaf. I Ar gynnyg Mr. Wtthtoi Joneg, penderfyoodd y Blaid Seaeddol Gymreig, dydl Mawrth, bwyeo ar y Llywodraeth i beaodi Pwyllgor Barnol ar aa- wasth i cbwilio i mewn i, ac i beoderfyna pob mater mewn dadl mewn perthyoas i dir y Goroa a tbir corain ya mhlwyf Llaadegii. Yr ydys yo cymeryd y cataraa byn rnewp caulyniad i'r adredd- iad pwysic a drafodwyd gan Gyoghor Sir Arfon yr wythao.j ddiweddaf.

I HYN A'R LLALL. Gadawodd Miss Emma. Fraacis Toobani, Coed-jv- ¡ alyn, Ltangoilen, yacad gwerth 6. Y mae priadas Mr. Dasrid Davies, A.S., a Miss Penmau, Gateshead, yn debyg o gyaxeryd lie Ebrilf. trUed. Rhtnidodd barf hen wr o'r enw Willf?ni Wiiliaai» ar cih gaa ganwyU yn Bougbrood, Sir Faesyfed, 0 ilosgwyd ef i farwokefch. Yn aghyfsrfod blynyddol y Gymddthas GefFylat# yn Llundain, dydd Iau, ethoiwyd Mr. praok Gwrecsam, yn aelod newydd ar y Cynghor, Gafwyd hen wr o'r enw William Lewis. Hea, Dafarn, Cymda, yn yr afou Gain, aos Fawrth, wedi boddi. Tybir iddo lithro pan yn ceisio myiied^ drosli. Y mis diweddftf oedd y Chwefrcr gwlypaf a gaf- wyd era blynyddoedd. Ni ddiggyaodd cymaint a vlaw yn Li.aridain yn ystod y pedwsf sTyihncs ers baner canto flyuyddoedd. Ail-etholwyd Syr Brynmor Jonsa yn A.S. droat Ranbarth Abertawe yo ddiwrthwynehiad ddydd L'ua. Achoswyd yr etlcliad hoa drwy iddc gaei ei benodi yn Gofiadur Merthyr Tadfil. Gfi^dJo! cbwynir tafarndai L'undsia trwy gym- orth y cotnper.sation." Yr wythno3 ddiweddaJf collodd cant namyn deg 0 dai eu trwrddedaa, ao- amcaagyfrifir y coatia byay £ 230,<300. Er y cydcabyddir Caerdydd yn Brifddinas Cymrtt, mae'n SYJJ iteddwl can lieied o'r heoiydd eydd ag- e-swaa Cymraeg arnynt. Ceir rhas-or o lawer yag Nghaanewydd, tref mewn sir a anwybvddwyd am flynyddoedd lawer fel air Gymreig byd ya ddi- wedcar. Rid oes un Cymro wedi cael dyrchtStd ynglys. a'r cyfnewidiadaa yn y Weinyddiaeth. Mae'n wit i Mr. Eilis Jones <y.r;S.h gaei cynyg ar ryw swyddf dds-dal ac iddo ei gwnhod. Ofnir fod yr aelodatt Cyrnreig yn rhy wasaidd i'r Blaid Syddfrydiff ar hya o b yd. Nid yw y papnrau Amfncanaidd ya dangos rhyar barch inawr iawn i'r Sais bob amser. Dywed an ? aonyct, wrth sylwi a" gaaiyni«d yr etholiad di- weddaf "Y mae John Ball bob amser yn asyn, ac weitb/an yn dipyn o focbyn hefyd." Dyn & helpo John Bulli Pe gweiai bi hlln fel y'i gwelir gaa ereiil ni byddai lawn cyn ached ei gloch. Un o gartooDs yr wythnos;— Ty yr Arglwyddl (hea wr a choron peaaelig ar ei beD) yn ei weiy. Y meddygoa A-qutth a Redmond ac yieni yn vzu- gyaghori a'a gLY;là yo ughylob y moddioa goria i'w wells ac yn dadlen, an dros y Veto ac argll dro4 y Gyllideb. Ty yr ArgIwyddi yu dwe.yd Gaa fody meddygon yu augliytaiio alu gilydd gvreli i mi godi a myn'd am dro." Hyabysir marwolaeth un 0 hen frodorion aynaC plwyf Oapel Garmon, sef Mr. Morris Williams, Froa Fedw yr hwu cedd ya 84: mlwydd oed Yr oedd ya hen frawd hynod o ddiddan, au yr osdd ei ad- f, V'1 yn ol yn wheil, Bu yn gyrs gv a.tlleg yo fyay d i Luad'iin eya es ya y rhe.ju 0 G.er x Og«ed;i Cymru, ac yotyrid et ya bddoiwr g nanueg di-guro. Mae'r helynt rhwug p-rcbeccgics glofeydd ar g'owyr yn y De ya gwaethvgu. Dydd S.dwra. ya Nghaerdydd, cyfarfu y cygafareddwyr i geisio dod, i ddealltwriaeth ya ngiyu a'rcjficg aewvdd. Nb roddai yr un o'r ddwy ochr ffordd. a tfecrfyuwyd y cyfarfod heb waeyd diia. Gd 119 ddoii- i ryw dd^litwriae h bydd yn agos i 200,000 o lowyr allan o waith yn cecbrea Ebrill. Ya Mrswdiys Mycwy, dydd laa, terfprsedd prawf William Batkr, 62, yr hwn a gyhuddwyd a lofraddio Charles a Mary Thomae, hea wr a hert wraig a drig^at ya Bassaleg, ger Casnewydd, ar Tachwedd lleg Cafwyd Batler ya euog a ded- frydwyd ef i falw. Arferodd y carcharor iaith an- weddue psa yr oedd y barnwr yo traddodi y dded- fryd, a ^.bau nesaodd gwylwyr y carchar ato cyayg- iodd ymladd a hwy. Nid ellir cyhaddo Mr. Hi mmerde, yr aebtS Seaeddol dros Ddwyraia Sir Ddiuby h, o poddio et oleani dao leetr. Yn ei araeth yn Nhy'r Cyffredia# ddydd Mawrth, dywedodd ei iod wedi gweithio yifc galetach na neb dros y blaid Rhyddfrydig yu yit06 yr etholiad. Ymosododd yu ddidiagsredd ar y Prif Weinidog ya ei araeth, a dywedir fod Mr, Lloyd George ya edrych ya ffyraig iawa tra y siaradai.- Y GeR.edl. Cynhyrfwyd masaachwyr Llangillfln, dydd Sad- wrn, pan bysbyeodl y Liverpool Echo fod tri O aoaynt wedi en dirwyo'n drwm am brynu pbeasaati heb drwydded. P»a dtfae;hanfc atyat eu huaaiar canfuasaat mai Wedi camgymeryd Llangoilea am Gorwen 'roedd y papur dimai. Tybio 'roedd, maett debyg, fod Corwen ym mhlwyf Liangoilen, gun fod- y Wyrcfaows yno—aid oes ood rhyw ddeng aiiil- dir ihwDg y^ddwy dte Yr oedd Mr. Grffi h G org-e, Y. IT. Abertawe, yr hwn a fa f<.rw ar e Sur-.d t L ,t; Paliuus, am gyfraa o'i fywyd yn bcyawr I- iac<j dios y cwmni Llaa- d,inig enwog, y Mli. MttD-htMi aad Saellgroye, Oxford-street, G.-da'( ffyrm hoc, fel y cofir y creaiiodd y diweddar Mr. John Da?i6«, Llaagollea gynt (biawd Miss Davies, West-street, ac ewyrth y MrL Davies Bros., p! ambers, Llangollen). y rhaa iwyaf o'i oes fel prynwr sidaa. Ya yr Yuadlys, Porchmidog, ddydd Gwenar, gwuaeth ben wr, 91 mlwydd oed, ydoedd ya der- byn blwydd-dal, gaia am gael ei esgusooi rhag tale y dreth. Ymddengys fod rhieni yr ymgeieydd dror gant oed pan fuont fat w, ua yn 101 a'r llallyn 102- Cnniataodd y Fainc esgasodiad am haner y dretiu Dywedodd yr hen wr, yr hwn oedd yn gwaeud eaiic am eeguaodiad yn llawn, fed yn galed iswti srita i gaei anaa, oad 'doedd dim i'w wneyd ond cr&fa am danynt. Yng nghyfarfod Cymdeithas Nofio Yggolioft Lluudain, aos Wener, hyc-byswyd i 30,000 o blaat gaei eu dysgn i nolio y flwyddyn ddiweddaf, ac achubwyd dao ar-bymtheg o fywydaa drwy ym- drechioa y nofwyr ieaaiac. Beth am blant Llan- gollen, a ydynt yn cael cyfle 0 gwbl i ymdrochi, heb 800 am auiio 1 Mae natar wedi cyuyagaeddu y Dygryn a digonedd o ddwfr, ond mai lie i ofni mai prin ydyw yni yr awdnrdodau, so fod y tideddäa- wyr wedi aagboiio eu htflgatwoh. Newidiodd y Barnwr Darling, yn Mrswdiys- Derby, ddydd Gwener, y ddedfryd o bam' mlyaedd o bdcyd-waattnaetb a basiwyd er Miss Yiolefe Charksworth a'i mham ya gyuarach yo yr wyJi- nos i dair blynedd o gosb cyffelyb. Bhai o reeymaa y Birnwr dros waeyd uva oedd i Violet ONdiQJ gw: etbygu ei hymddygiad trw y roddi tystio etttlk fuasai ya g »lyga iddi dynga anndon, ac y: « ;dd. cyfl vr iechyd y fam y fath fel miii ya ol pobteb\gv yn yr iofirmaiy y treuliau y rhan fvcyjf o'i ba iMiti. Mewn cae perthynol i Mr. Hugh Ovens, Pea- arth, Clyanog, paa yr oedd y gv. i hiyt jit chwalu ben glawdd, daethont o hyi i fedd a et wueyd ya ofalus gyds c'uerig o Fynyua B visb Mawr. Pan godwyd y gareg oedd ar y gwelwyd egyrn dyool, ond pan gylf, 1 y • y aethant yn Hwch. Yr oedd cost.re v^tya w di ek osod ya ofalas ya nghwr y bedd. Berair ei ;H>H yno er's caarifoedd. Dywedir fod rbyfei "4i- cymeryd lie yno ryw dro. Gelwir y cae yu Gaoi Castell, a deailir i gasbeii fodoii yno rby.v adeg.