Σχεδίαση, υλοποίηση και αξιολόγηση εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με εκπαιδευτικό λογισμικό στη διδασκαλία της γλώσσας σε μαθητές με μαθη...

Abstract

Η μελέτη αυτή διερευνά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες των τριών τελευταίων τάξεων του δημοτικού στην παραγωγή του γραπτού λόγου με την εφαρμογή μιας εναλλακτικής αξιολόγησης γραπτών δεξιοτήτων με στόχο τη λειτουργική εκτίμηση γλωσσικών-μεταγλωσσικών και γνωστικών-μεταγνωστικών ικανοτήτων και τις δυνατότητες ανάπτυξής τους μέσα από ένα οργανωμένο υποστηρικτικό πλαίσιο, το οποίο εμπλέκει ενεργητικά τους μαθητές στη δόμηση της γνώσης. Εκκινεί από την υπόθεση ότι οι μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες παρουσιάζουν ελλείψεις και στις δεξιότητες μηχανισμού της γραφής και στις γνωστικές-μεταγνωστικές δεξιότητες και συναντούν διαφορετικού τύπου δυσκολίες σε κάθε μία. Επίσης, από την υπόθεση ότι οι μαθητές αυτοί μπορούν να αναπτύξουν δεξιότητες κριτικής σκέψης, μεταγνώσης, γνωστικής επίγνωσης, αναδιοργάνωσης των υπαρχουσών γνώσεων, καθώς και δεξιότητες συνεργασίας και από κοινού προσέγγισης και επίλυσης προβλημάτων, μέσα από ένα οργανωμένο υποστηρικτικό πλαίσιο με τη χρήση λογισμικού, τη «διαδικαστική υποστήριξη», την παραγωγική διαδικασία, τη χρήση εικονιδίων, τη χρήση παραγλωσσικών σημείων και διαγραμμάτων και την παροχή οδηγιών σε ατομική βάση. Στόχος της έρευνας είναι να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα παρέμβασης σε μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες που εμφανίζουν αυτού του τύπου τις δυσκολίες, στο οποίο χειριζόμαστε τη γραπτή έκφραση ως πολύπλοκη δεξιότητα, η οποία εξαρτάται από την ενορχήστρωση μιας σειράς γνωστικών και μεταγνωστικών λειτουργιών και χρησιμοποιούμε τους υπολογιστές κυρίως ως γνωστικά εργαλεία. Προκειμένου να μελετηθεί και να προσδιοριστεί η θεωρητική οπτική της καλύτερης επιλογής για το σχεδιασμό του καλύτερου εκπαιδευτικού λογισμικού παρουσιάζονται οι βασικότερες σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις κατασκευής λογισμικού και οι πιθανοί συνδυασμοί τους. Για την ικανοποίηση των αναγκών της μελέτης και με βάση τις πιο σύγχρονες επιστημονικές παραδοχές προτείνεται ο συνδυασμός της θεωρίας του Piaget (και γενικότερα των εποικοδομηστικών θεωριών) με αυτή του Vygotsky (και γενικότερα των κοινωνικοπολιτισμικών απόψεων για τη μάθηση) σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί το κατάλληλο, υποστηρικτικό, διευκολυντικό και παροτρυντικό περιβάλλον για το μαθητή με προβλήματα στο γραπτό λόγο. Θεωρώντας τη γλωσσική διδασκαλία ως μια δυναμική διαδικασία, στα πλαίσια της οποίας η γλώσσα κατακτάται μέσα από τη χρήση, από την ίδια τη γλωσσική πράξη, και τη μάθηση ως μια επικοινωνιακή, κοινωνική και διανοητική διαδικασία οι αρχές σχεδίασης στις οποίες βασίζεται το μαθησιακό περιβάλλον της μελέτης προσανατολίζεται σε μια λειτουργική χρήση της γλώσσας μέσα από την ολιστική της προσέγγιση. Το επιστημονικό πλαίσιο στο οποίο στηρίζεται αυτή η προσέγγιση είναι οι απόψεις των Piaget, Bruner και Vygotsky σύμφωνα με τις οποίες η μάθηση είναι επικοινωνιακή, κοινωνική και διανοητική διαδικασία και κάθε παιδί δημιουργεί, «κτίζει» την προσωπική του γνώση μέσα από μια ποικιλία εμπειριών με πρόσωπα και πράγματα αναπτύσσοντας τις δυνατότητές του. Για την επιλογή του δείγματος απευθυνθήκαμε σε σχολεία με τμήματα ένταξης και συγκεντρώσαμε 58 μαθητές των τριών τελευταίων τάξεων του δημοτικού με διαγνωσμένες Μαθησιακές Δυσκολίες. Την ομάδα ελέγχου αποτέλεσαν 22 μαθητές με υψηλή επίδοση κατά τη γνώμη των δασκάλων που φοιτούσαν στις αντίστοιχες τάξεις των μαθητών της πειραματικής μας ομάδας. Σε πρώτη φάση χορηγήσαμε όλες τις δοκιμασίες σε όλους τους μαθητές και μετρήσαμε μια ποικιλία δεξιοτήτων μηχανισμού της γραφής, καθώς και γνωστικών μεταγνωστικών δεξιοτήτων. Επιπλέον, στους μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες χορηγήθηκαν δοκιμασίες δεξιοτήτων προφορικού λόγου με στόχο να ανιχνευτεί η ετοιμότητά τους να διδαχτούν συγκεκριμένες δεξιότητες στο γραπτό λόγο. Σε δεύτερη φάση στους μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες προσπαθήσαμε να ενισχύσουμε δραστηριότητες ελέγχου και ρύθμισης του γραπτού λόγου με τα λογισμικά «Ιδεοκατασκευές», «Λογομάθεια+» και «Microworlds Pro» σε τρεις εμπειρικές έρευνες, στις οποίες διαφοροποιήσαμε κάποιες παραμέτρους της διδακτικής παρέμβασης. Επιβεβαιώνοντας πολλές προηγούμενες επιστημονικές μελέτες, τα αποτελέσματα της μελέτης μας αναδεικνύουν ότι οι μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες παρουσιάζουν ελλείψεις και στα δύο είδη των δεξιοτήτων στο γραπτό λόγο. Οι δυο ομάδες των μαθητών φαίνεται να ακολουθούν διαφορετικές στρατηγικές και να λύνουν γνωστικά προβλήματα με διαφορετικό τρόπο όταν γράφουν ένα κείμενο. Στον προφορικό λόγο οι επιδόσεις των μαθητών με Μαθησιακές Δυσκολίες είναι αρκετά υψηλές και δείχνουν ότι είναι έτοιμοι να διδαχτούν τις αντίστοιχες δεξιότητες στο γραπτό λόγο. Η χρήση των λογισμικών «Λογομάθεια+» και «Microworlds Pro» ευνόησε τους μαθητές αυτούς στο να περιορίσουν τα ορθογραφικά τους λάθη. Όμως το αλληλεπιδραστικό περιβάλλον του λογισμικού «Ιδεοκατασκευές» τους έδωσε μεγαλύτερη ευθύνη και έλεγχο για τη διαδικασία της γραφής ενός κειμένου, προώθησε τον αναστοχασμό τους και τους βοήθησε να γράψουν ποιοτικότερα κείμενα. Όχι μόνο δε συναντούν δυσκολίες στη χρήση του, αλλά αντιθέτως η ενασχόληση των ίδιων με το λογισμικό χωρίς την παρέμβαση του δασκάλου τους ευνοεί περισσότερο. Βασιζόμενοι, λοιπόν, στα πορίσματα των τριών εμπειρικών ερευνών της μελέτης, αλλά λαμβάνοντας υπόψη και σύγχρονες αντιλήψεις για τη διδασκαλία της γλώσσας και συγκεκριμένα για την παραγωγή γραπτού λόγου, τη σύγχρονη έρευνα σχετικά με τον τρόπο μάθησης του παιδιού, με ιδιαίτερη αναφορά στο γραπτό λόγο, τις γνωστικές και μεταγνωστικές δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες στην παραγωγή του γραπτού λόγου και το σημερινό επίπεδο και τις δυνατότητες της τεχνολογίας αναπτύξαμε νέες δραστηριότητες στο λογισμικό «MicroWorlds Pro». Για την παρακολούθηση της προόδου των διαδικασιών σχεδιασμού, ανάπτυξης και εφαρμογής του προγράμματος με σκοπό την ανατροφοδότηση αυτών των διαδικασιών με χρήσιμες πληροφορίες και τη βελτίωση της εφαρμογής αξιολογήσαμε την εφαρμογή με τρεις ομάδες μαθητών, μία που κάποιοι μαθητές είχαν δουλέψει με το λογισμικό «Ιδεοκατασκευές» στη δεύτερη εμπειρική έρευνα και κάποιοι με χαρτί στην τρίτη εμπειρική έρευνα και δύο που οι μαθητές είχαν δουλέψει με χαρτί στην τρίτη εμπειρική έρευνα. Από την επεξεργασία των κειμένων που παρήγαγαν οι μαθητές διαπιστώνουμε ότι επιτεύχθηκαν οι στόχοι που είχαμε θέσει για τη διδασκαλία της γλώσσας μέσα από τη χρήση της, από την ίδια τη γλωσσική πράξη, και τη μάθηση ως μια επικοινωνιακή, κοινωνική και διανοητική διαδικασία. Τα αποτελέσματα της παρούσας εργασίας σαφώς καταδεικνύουν ότι ένα οργανωμένο υποστηρικτικό πλαίσιο που λειτουργεί ως διανοητικός συνεργάτης του μαθητή και τον εμπλέκει ενεργητικά στη δόμηση της γνώσης ενισχύει την κριτική του σκέψη και αναπτύσσει γνωστικές και μεταγνωστικές δεξιότητες.