Ετερότητα και περιηγητική γραμματεία: η περίπτωση της Λάρισας κατά τον 19ον αιώνα μέσα από τα κείμενα Ευρωπαίων περιηγητών

Abstract

Το παρόν πόνημα πραγματοποιήθηκε ύστερα από έρευνα, μελέτη και επεξεργασία 62 κειμένων, ιερωμένων πριγκίπων, καθηγητών πανεπιστημίων, φιλολόγων, αρχαιολόγων, συγγραφέων, ζωγράφων, χαρακτών, ιστορικών διπλωματών, γεωγράφων, πολιτικών, στρατιωτικών, μυθιστοριογράφων αρχιτεκτόνων, πολεμικών ανταποκριτών, ευρωπαϊκών εφημερίδων και περιοδικών, εθελοντών και αρθογράφων που περιηγηθήκαν στη Θεσσαλία και ιδιαιτέρως στη Λάρισα. Αφορά τη Λάρισα και τον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο της Θεσσαλίας, την πεδιάδα, τις λίμνες, τον Πηνειό και αναφέρεται χρονικά από το 1545 έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Η επεξεργασία των κειμένων στοχεύει στην αναζήτηση και καταγραφή των στοιχείων της Ετερότητας, των εθνικών στερεοτύπων και πρωτοτύπων. Όπως αυτά, αναφέρονται κατά επανάληψη στα κείμενα καθ' όλη τη διάρκεια της προαναφερθείσας περιόδου. Πρόκειται για διηγήσεις ιστορικών και πολιτισμικών γεγονότων με τη μορφή προσωπικών ημερολογίων, πολιτικών και θρησκευτικών αναφορών, ανταποκριτών και άρθρων και κυρίως επιστολών σε οικεία πρόσωπα, δρομολογίων, χρονικών. Τα κείμενα του ελληνοτουρκικού πολέμου, περιλαμβάνουν αποκλειστικά, ημερολόγια πολεμικών συρράξεων με περιγραφές των μαχών, των νεκρών των τραυματιών και του κλίματος του φόβου για τη ζωή που κινδυνεύει και χάνεται. Τα στοιχεία της Ετερότητας, όπως αυτά εντοπίστηκαν από τους Ευρωπαίους αναφέρονται στο πολυφυλετικό πλήθος των κατοίκων της Λάρισας, Έλληνες, Τούρκους, Εβραίους, Αρμένιους, Γύφτους, Αλβανούς, Βλάχους, Άραβες στην πολυθρησκευτικότητά τους εκκλησίες, τζαμιά, συναγωγές αλλά και σε λεπτομέρειες της χριστιανικής κυρίως λειτουργίας περιλαμβάνουν αναφορές στη γλωσσική ετερότητα των κατοίκων με την ελληνική , την τουρκική και την εβραϊκή να παίζουν κυρίαρχο ρόλο ενώ γίνονται σημαντικότατες αναφορές στον Θεσσαλικό κάμπο, τον Πηνειό και τις λίμνες που επηρεάζουν κατάλυτικά την οικολογική ισορροπία και την κλιματική ετερότητα της περιοχής. Η διατροφική ετερότητα με το γλυκύτατο Λαρισινό ψωμί να συνοδεύει πάντοτε το αρνάκι ή τα νόστιμα ποταμίσια λιμναία ψάρια κυριαρχεί στα πλούσια γεύματα του Μητροπολίτη. Ενδιαφέρουσες είναι και οι αναφορές στις ενδυματολογικές προτιμήσεις των Θεσσαλών, που μαζί με τα λίγα χαρακτικά και ζωγραφικά έργα συμβάλλουν στο σχηματισμό ολοκληρωμένης εικόνας για την εμφάνιση ανδρών και γυναικών της περιοχής. Τα κάρα με τους συμπαγείς τροχούς, οι άμαξες με τα κοντότριχα θεσσαλικά άλογα και η εμφάνιση του σιδηροδρόμου αποτελούν τόπους μετακίνησης των ταξιδιωτών που κινούνταν στους λασπωμένους Λαρισινούς δρόμους. Στα κείμενα παρατηρήθηκε πληθώρα, αρχαιολογικών ευρημάτων. Κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 πλήθος εθελοντών έσπευσαν να καταταγούν και να δώσουν τη ζωή τους για την ελευθερία της Θεσσαλίας. Στα κείμενά τους , μαζί με τη φρίκη του πολέμου καταγράφονται με τον ίδιο στερεότυπο τρόπο τα στοιχειά της ετερότητας. Στις αρχές του 20ου αιώνα καταγράφεται προσπάθεια βελτίωσης της ζωής των κατοίκων της Λάρισας και της ευρύτερης περιοχής.

Le present ouvrage a ete acheve des recherches, l'etude et l'elaboration de 62 textes de professeurs d'universite, de membres du clerge, de princes, d'hommes de lettres, d'archeologues, d'ecrivains, de peintres, de graveurs, d'historiens, de diplomates, de geographes, d'hommes politiques, de militaires, de romanciers, d'architectes, de medecins, de correspondans de guerre de quotidients et de revues europeens ainsi que d'editorialistes qui ont parcouru la Thessalie et la ville de Larissa en particulier. Ce travail se refere a la ville de Larissa mais aussi a un espace geographique de Thessalie plus etendu, la plaine, les lacs, le fleure Penee et courve une periode qui s'etend de 1545 au debut du XXeme siecle. L'elaboration des textes vise a l'investigation et au recensment des elements de l'alterite des modeles et des stereotypes nationaux comme ils sont cites a plusieurs reprises dans les textes et durant les siecles ci-dessus. Il s'agit de recits d'evenements culturels et historiques sous la forme de journaux intimes, de rapports religieux et politiques, de reportages et d'articles mais surtout de lettres a des personnes familieres, d'itineraires, et de chroniques. Les textes sur la guerre Greco-Turque comprennent exclusivement des journaux de conflits guerriers avec des descriptions des combats, des morts, des blesses et du climat de terreur pour la vie qui est en danger et qui se perd. Les composantes de l'alterite, comme elles ont ete reperees par les voyageurs europeens, se rapportent a la des Turcs, des Valaques, des Arabes. Elles se rapportnet aussi a leur variete religieuse : eglises, mosquees, synagogues, mais egalement a des details de la liturgie chretienne surtout. Les elements de l'alterite comprnnent aussi des references sur la langue des habitants. Les langues gresque, turque, huive jouent un role preponderant. On remarque d'autre part des indications imprortantes a la plaine de Thessalie, au fleuve Penee at aux lacs qui infuencent de maniere determinante l'equilibre ecologique et l'alterite du climat de la region. L' alterite alimentaire avec le fameux pain de Larissa qui invariablement accompagne l'agneau, les savoureux poissons du fleuve et des lacs et qui predomine pendant les riches repas de l'Eveque(Metropolite). Ce qui est aussi digne d'interet, ce sont les references aux habits que les Thessaliens preferent comme on les voit sur les quelques peintures ou gravures et contribuent ainsi a avoir une idee globale de la parure des hommes et des femmes de la reion. Les charretes avec les roues sans rayons, les voitures tirees par les chevaux Thessaliens a poil court et l'apparition du chemin de fer constituent les moyens de deplacement des voyageurs qui empruntainent les chemins boueux de Larissa. Les textes se referent aussi aux nombreuses decouvertes archeologiques. Pendant la guerre Greco-Turque de 1897, une foule de volontaires se sont empresses a s'engager et a donner leur vie pour liberer la Thessalie. De la meme facon stereotypee, ils notent dans leurs textes, les elements de l'alterite et les horreurs de la guerre. Au debut du XXeme siecle on constate un effort pour ameliorer la vie habitants de la ville de Larissa et de ses environs.