Ο ρόλος των υποκειμενικών αντιλήψεων περί εκπαίδευσης ενηλίκων σε σχέση με τη δράση των γεωπόνων γεωργικών εφαρμογών

Abstract

The establishment of the Agricultural Extension service in the early 50’s constituted a unique in the history of the Greek state adult education endeavour since it combined massive intervention (in terms of its beneficiaries) with community/local development actions, the provision of technical support with wider sociocultural aims, and the design of agricultural development policy with educational planning. Within this early/ "conventional" framework, extensionists (agronomists-consultants) are usually regarded as intermediaries, often passive intermediaries -carriers, who receive the outputs of research – technology and knowledge – and pass them to these deemed to need it, i.e. farmers. This model, known as a model of " transfer of technology " or "linear model of innovation diffusion", representative of the "top-down" approach to agricultural development - consequently, of the "conventional" or "traditional" role of Agricultural Extension - was adopted by the Greek Extension Service since its establishment. It proved successful during the Service’s so-called golden age (from the 50’s till mid 60’s) followed by a slow decline until country’s access into the then EEC (EU) in 1981. Afterwards, the service was gradually disorganized with its educational/advisory function been marginalized. During the last decade, all over the world the traditional role of Agricultural Extension has given space to participatory, “bottom up” approaches in the context of sustainable rural development. It is obvious that the two different approaches require different types of extensionists - as adult educators.Philosophy has been described as a system of principles which orientates practice and provides the framework for action. The sum of the beliefs of adult educators, thus of extensionists (consultants) too, is defined as their working philosophy. Their understanding can encourage the increased (active) involvement of the extension agent and the rural population in the development process, shedding light to alternatives, modifying established perceptions and adjusting advisory work/educational-training interventions to the modern requirements and needs.Several studies in recent years point to the crucial role of beliefs and philosophy in adult education and how these affect and shape practice. As a result there is particular interest in investigating the working philosophy of Greek extension agents as adult educators in the last 40 years and the changes which have occurred in order to draw conclusions about the adaptability as well as the adequacy of existing philosophical frameworks to respond to current developments and needs of extension/advisory work. These outcomes can, in turn, serve as an interpretative and organizational tool for the understanding of the mode(s) of advisory/educational intervention in the field, the compatibility of prevailing concepts of adult education in rural areas with the modern requirements for participative practice as well as for the effectiveness of the objectives and functioning of support structures in rural areas – and higher agricultural education, too.The current research attempts an osmosis between the accumulated work in the field of agricultural extension with the theoretical approaches of adult education. The exploration of agronomists’ philosophies, in the framework of the relative to Agricultural Extension educational and institutional policies in Greece, constitutes the fundamental objective of this research endeavour thus contributing to the analysis of a complex phenomenon influencing the agricultural and, generally, rural development in Greece. Towards this direction the methodological tool Philosophy of Adult Education Inventory (PAEI; Zinn1994,2004,2006) was adapted to fit the reality of AgriculturalExtension. Two modes of qualitative research were used, aiming at investigating not only at the ‘opinions’ (espoused theory), a topic found, although sparsely, in international literature but also the theory-in-use of the extension agents, in order to detect discontinuities and gaps.From the liberal and behavioral philosophy, closely related to the "linear model” of innovation diffusion of the past, to humanitarian and radical philosophy, reflecting the “participatory model”, there is a sizeable gap. The results of this research show that after a long period, during which the institutionalized extension service severely declined, Greek extension agents, though it seems to make some steps ahead by adopting some participatory practices, remain attached to the traditional "linear model” of innovation diffusion of the past, both in their espoused theory and their theory-in-use. The lack of a systemic approach (both in “theory” and “practice”) on the part of young Greek agronomists/extension agents raises, in turn, questions with respect to the adequacy and effectiveness of the current advisory/educational intervention in rural areas.

Η δημιουργία της Υπηρεσίας Γεωργικών Εφαρμογών (Υ.Γ.Ε.) την δεκαετία του 50 αποτέλεσε μια μοναδική στα Ελληνικά χρονικά μορφή εκπαίδευσης ενηλίκων καθώς συνδύαζε τη μαζικότητα όσον αφορά στους αποδέκτες με την κοινοτική/τοπική ανάπτυξη, την τεχνική βοήθεια με την κοινωνική παρέμβαση, το σχεδιασμό πολιτικής γεωργικής ανάπτυξης με τον εκπαιδευτικό προγραμματισμό. Στα αρχικά/συμβατικά πλαίσια οι γεωργοεφαρμοστές (γεωπόνοι-σύμβουλοι) συνήθως θεωρούνται ως ενδιάμεσοι, συχνά παθητικοί δέκτες, που λαμβάνουν τις εκροές της έρευνας – τεχνολογία και γνώση – και τις μεταβιβάζουν σε αυτούς που θεωρείται ότι τις χρειάζονται, δηλαδή τους γεωργούς. Το μοντέλο αυτό, γνωστό ως μοντέλο της «μεταφοράς τεχνολογίας» ή «γραμμικό μοντέλο διάδοσης της καινοτομίας», είναι αντιπροσωπευτικό της «από-τα-πάνω» προσέγγισης της γεωργικής ανάπτυξης και, κατά συνέπεια, του «συμβατικού» ή «παραδοσιακού» ρόλου των Γ.Ε., υιοθετήθηκε εξαρχής από την Υ.Γ.Ε. η οποία γνώρισε τη χρυσή εποχή της τη δεκαετία του ΄50 έως τα μέσα του ΄60 για να γνωρίσει κάποια υποχώρηση έως την είσοδο της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ (1981). Στη συνέχεια, ακολούθησε μια μακρόχρονη πορεία αποδιοργάνωσης του θεσμού, στη διάρκεια της οποίας η εκπαιδευτική/συμβουλευτική προσέγγιση του θεσμού μπήκε σταδιακά στο περιθώριο. Τα τελευταία χρόνια, παγκόσμια, ο παραδοσιακός ρόλος των Γ.Ε. έχει δώσει τη θέση του σε συμμετοχικές, από «κάτω προς τα πάνω» προσεγγίσεις στο πλαίσιο της βιώσιμης αγροτικής ανάπτυξης. Είναι ευνόητο πως οι δυο διαφορετικές αυτές προσεγγίσεις απαιτούν και διαφορετικούς τύπους γεωργοεφαρμοστών (συμβούλων) ως εκπαιδευτών ενηλίκων. Η φιλοσοφία έχει ορισθεί ως ένα σύστημα αρχών το οποίο παρέχει τον προσανατολισμό όσο αφορά στα πρακτικά ζητήματα και παρέχει το πλαίσιο για την ανάληψη δράσης. Το σύνολο των ατομικών πεποιθήσεων του εκπαιδευτή ενηλίκων και, κατά συνέπεια, του γεωργοεφαρμοστή (συμβούλου) ορίζεται ως εργασιακή φιλοσοφία η κατανόηση της οποίας μπορεί να ενθαρρύνει την ενεργότερη εμπλοκή των γεωργοεφαρμοστών και του αγροτικού πληθυσμού στην αναπτυξιακή διαδικασία, φωτίζοντας επιλογές και πρακτικές, τροποποιώντας εδραιωμένες αντιλήψεις, προσαρμόζοντας το παρεχόμενο εκπαιδευτικό /συμβουλευτικό έργο στις σύγχρονες απαιτήσεις. Μελέτες τα τελευταία χρόνια δείχνουν τον καθοριστικό ρόλο των πεποιθήσεων και της εργασιακής φιλοσοφίας στην εκπαίδευση ενηλίκων και το πώς αυτές επηρεάζουν και σχηματοποιούν την πρακτική. Αποκτά έτσι ιδιαίτερο ενδιαφέρον η διερεύνηση της εργασιακής φιλοσοφίας των Ελλήνων γεωργοεφαρμοστών, ως εκπαιδευτών ενηλίκων, τα τελευταία 40 χρόνια και των μεταβολών που τυχόν επήλθαν αυτό το χρονικό διάστημα, ώστε να εξαχθούν συμπεράσματα αφενός για την προσαρμοστικότητα και αφετέρου για καταλληλότητα των υφιστάμενων φιλοσοφικών πλαισίων να ανταποκριθούν στις σύγχρονες εξελίξεις και ανάγκες εκπαιδευτικής παρέμβασης στον αγροτικό χώρο. Τα αποτελέσματα μπορούν να αποτελέσουν ένα ερμηνευτικό αλλά και οργανωτικό εργαλείο για την κατανόηση του τρόπου υλοποίησης της συμβουλευτικής /εκπαιδευτικής παρέμβασης στο πεδίο, τη συμβατότητα των επικρατουσών αντιλήψεων για την εκπαίδευση ενήλικων στον Ελληνικό αγροτικό χώρο με τις σύγχρονες απαιτήσεις για συμμετοχικές πρακτικές, καθώς επίσης και την αποτελεσματικότητας της στοχοθεσίας και λειτουργίας των δομών υποστήριξης στον αγροτικό χώρο αλλά και της ανώτατης γεωπονικής εκπαίδευσης. Στη παρούσα έρευνα επιχειρείται μια ώσμωση μεταξύ του συσσωρευμένου ερευνητικού έργου του επιστημονικού πεδίου των γεωργικών εφαρμογών με τις θεωρητικές προσεγγίσεις και τα ερευνητικά δεδομένα του επιστημονικού πεδίου της εκπαίδευσης ενηλίκων. Η διερεύνηση των φιλοσοφιών των γεωπόνων-γεωργοεφαρμοστών, και μάλιστα στο πλαίσιο των σχετικών με τις Γεωργικές Εφαρμογές εκπαιδευτικών και θεσμικών πολιτικών στην Ελλάδα, αποτελεί βασικό στόχο της διατριβής συμβάλλοντας έτσι στην ανάλυση ενός σύνθετου φαινομένου που επηρεάζει καθοριστικά τη γεωργική και, γενικότερα, την αγροτική ανάπτυξη στη χώρα μας. Στο πλαίσιο αυτό επιλέχθηκε το -προερχόμενο από το πεδίο της εκπαίδευσης ενηλίκων- ερευνητικό εργαλείο Philosophy of Adult Education Inventory (PAEI, Zinn 1994, 2004, 2006), προσαρμοσμένο στην πραγματικότητα των Γεωργικών Εφαρμογών. Για την εξαγωγή συμπερασμάτων διερευνήθηκαν με διαφορετικές προσεγγίσεις όχι μόνο οι απόψεις (espoused theory) όπως συναντάται σε αντίστοιχες, ελάχιστες προσεγγίσεις της διεθνούς βιβλιογραφίας αλλά και η πρακτική θεωρία (theory in use) των γεωργοεφαρμοστών προκειμένου να διαπιστωθούν τυχόν ασυνέχειες και χάσματα.Από τη φιλελεύθερη και συμπεριφοριστική φιλοσοφία που εκφράζουν το «γραμμικό μοντέλο διάδοσης της καινοτομίας» του παρελθόντος έως την ανθρωπιστική και ριζοσπαστική φιλοσοφία που εκφράζουν το συμμετοχικό μοντέλο του παρόντος μεσολαβεί σημαντική απόσταση. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας δείχνουν ότι μετά από ένα μακρό χρονικό διάστημα αποδυνάμωσης του θεσμού των Γεωργικών Εφαρμογών, οι Έλληνες γεωργοεφαρμοστές/γεωπόνοι, αν και φαίνεται να κάνουν κάποια βήματα υιοθετώντας, σε κάποιο βαθμό συμμετοχικές πρακτικές, παραμένουν προσκολλημένοι στο παραδοσιακό «γραμμικό μοντέλο διάδοσης της καινοτομίας» του παρελθόντος, τόσο στην ρητορική όσο και στην «πράξη» (όπως αυτή αποτυπάωνεται στην πρακτική θεωρία τους). Η απουσία ή η έλλειψη συστημικής προσέγγισης (τόσο σε θεωρητικό όσο και σε «πρακτικό» επίπεδο) από την πλευρά των νέων Ελλήνων γεωργοεφαρμοστών/γεωπόνων εγείρει ερωτήματα ως προς την επάρκεια της υφιστάμενης εκπαιδευτικής παρέμβασης στον αγροτικό χώρο.