Θεραπείες ελέω πνευμάτων: έλληνες ασθενείς, βραζιλιάνικες θεραπείες και το ζήτημα της ανασυγκρότησης της υποκειμενικότητας

Abstract

This doctoral thesis studies contemporary Greeks who faced serious illnesses and ended up attributing their healing to the spirits of the brazilian version of Allan Kardec’ s spiritism. However, my research showed that my interlocutors turned to brazilian spiritism only because they hadn’t managed to regain their health through the culturally available and sensorially familiar healing solutions of the biomedical and the Christian/orthodox field on which they "naturally" pinned at first their hopes. In that respect, the analytical interest of the present thesis arises from the fact that my interlocutors resorted to the (considered as) foreign/unfamiliar spiritual proposal being in absolute need of therapeutic solution but also from the fact that some of them ended up believing that they were healed by the unfamiliar to them Brazilian spirits. In terms of that ethnographic data, my primary aim is to describe the said intercultural -greek/brazilian- relationship and express my understanding relating to the way a foreign element (hereto the brazilian/kardecian healing practices) may travel to another cultural space (hereto contemporary Greece) and gradually become an onto-logical element of the latter; an element that can permit hereto the greek cultural subjects to experience illness and healing instances through the lens of the brazilian other/stranger. Respectively, my final analytical goal is to take part to the discussion prevailing the contemporary field of medical anthropology concerning the way that experiences of illness and healing are involved in the constitution and the reconstitution of subjectivity. In a nutshell, my aim here is to perceive, how some of the under analysis greek patients ended up believing to the unfamiliar brazilian spirits in order to answer what can this new greek/Brazilian relation of faith/trust can show us as long as the possibility of subjective change is concerned. Drawing from Maurice Merleau-Ponty’s theory of phenomenology, I support that it was their uncured illness and ergo their insurmountable therapeutic need that can reveal elements concerning not only the already constituted, embedded greek ontological meaning, but also the possibility of expansion -reconstitution- of the latter. In my opinion, these elements confirm Merleau-Ponty’s position concerning the rare, partial and usually related to painful/liminal events ability of western (at least) cultural subjects to creatively "surpass" the transcendent part of their constituted existence.

Στην παρούσα διδακτορική διατριβή μελετώ σύγχρονους Έλληνες και σύγχρονες Ελληνίδες που αντιμετώπισαν σοβαρά γεγονότα ασθένειας και κατέληξαν να αποδώσουν τη θεραπεία τους στις πρακτικές της βραζιλιάνικης εκδοχής της πνευματιστικής παράδοσης. Ωστόσο, μέσα από την έρευνά μου προκύπτει σαφώς πως οι συνομιλητές μου κατέφυγαν στον βραζιλιάνικο πνευματισμό επειδή δεν είχαν καταφέρει να «βρουν γιατρειά» στις πολιτισμικά διαθέσιμες και συναισθητηριακά οικείες θεραπευτικές λύσεις του βιοϊατρικού και του ελληνορθόδοξου πεδίου, στις οποίες εναπόθεσαν καταρχάς τις ελπίδες θεραπείας τους. Εντός αυτής της συλλογιστικής, το αναλυτικό ενδιαφέρον της παρούσας έρευνας προκύπτει από το γεγονός πως οι συνομιλητές μου κατέφυγαν στην εκ μέρους τους θεωρούμενη ως ξένη/μη οικεία πνευματιστική θεραπευτική πρόταση «από απόλυτη ανάγκη», αλλά και από το ότι κάποιοι εξ’ αυτών πίστεψαν τελικά πως θεραπεύτηκαν από τα μέχρι πρότινος άγνωστά τους βραζιλιάνικα πνεύματα.Με αυτά τα εθνογραφικά δεδομένα, πρωταρχικός στόχος μου είναι να περιγράψω την εν λόγω διαπολιτισμική –ελληνοβραζιλιάνικη− θεραπευτική σχέση και να καταθέσω την κατανόησή μου αναφορικά με τον τρόπο που μία εντοπισμένη αλλού θεραπευτική πρόταση (εν προκειμένω η βραζιλιάνικη πνευματιστική) δύναται να ταξιδέψει στο καθέκαστο εντοπισμένο εδώ (εν προκειμένω στον ελληνικό τόπο) και να μετατραπεί σταδιακά σε «οντο-λογικό» στοιχείο του. Σε στοιχείο που δύναται να επιτρέψει στα υποκείμενα να βιώσουν, κατά το δυνατόν, τις εμπειρίες ασθένειας και θεραπείας μέσα και από το βλέμμα του άλλου/ξένου. Αντίστοιχα, απώτερος αναλυτικός στόχος μου είναι να συμμετέχω στην αναλυτική συζήτηση του κλάδου της αποκαλούμενης σήμερα ιατρικής ανθρωπολογίας, η οποία επιδιώκει να εμβαθύνει στα ζητήματα της υποκειμενικής συγκρότησης και ανασυγκρότησης, μέσα από την αναλυτική στροφή στις εμπειρίες ασθένειας και θεραπείας των εκάστοτε πολιτισμικών υποκειμένων. Εν ολίγοις, επιχειρώ να διακρίνω το πώς κάποιοι από τους συνομιλητές μου έφθασαν να πιστέψουν στο συναισθητηριακά ξένο προς αυτούς βραζιλιάνικο πνευματιστικό σύμπαν και να εμβαθύνω στο τι μπορεί να μας φανερώσει η μη προβλεπόμενη, νεοσύστατη αυτή σχέση εμπιστοσύνης/πίστης, όσον αφορά στη δυνατότητα και το εύρος της υποκειμενικής αλλαγής.Αυτό που υποστηρίζω, εμπνεόμενη κυρίως από τη φαινομενολογική προσέγγιση του Maurice Merleau-Ponty, είναι πως το καθεστώς αδήριτης θεραπευτικής ανάγκης που ώθησε τους συνομιλητές μου να έρθουν σε επαφή με τις βραζιλιάνικες πνευματιστικές θεραπείες και την νεοεποχική/εναλλακτική αύρα που σήμερα τις συνοδεύει, δύναται να μας αποκαλύψει στοιχεία σχετικά, όχι μόνο με το ήδη συγκροτημένο και σωματοποιημένο περί ασθένειας και θεραπείας ελληνικό νόημα, αλλά και με τη δυνατότητα διεύρυνσης −ανασυγκρότησης− του τελευταίου. Στοιχεία που επιβεβαιώνουν, κατά τη γνώμη μου, τη μερλωποντιανή θέση αναφορικά με τη δυνατότητα της υποκειμενικής δημιουργικής επινόησης/ανάκτησης∙ δηλαδή, με τη σπάνια και συνήθως σχετιζόμενη με οριακά/επώδυνα γεγονότα, δυνατότητα των υποκειμένων να παρεμβαίνουν στο πολιτισμικά συγκροτηθέν μέρος της ύπαρξής τους, έστω ανεπίγνωστα και ατελώς.