Απόδοση και συμφωνία του γραμματικού γένους στη νέα ελληνική ως δεύτερη γλώσσα: μια ψυχογλωσσολογική μελέτη

Abstract

This dissertation aims at investigating the acquisition of grammatical gender in Modern Greek (MG), as a second language (L2), through three instances of gender manifestation, assignment, predictability and syntactic agreement, in the light of second language acquisition theories which argue for or against access to the Universal Grammar (UG) (Chomsky 1957, 1981) in the L2. More specifically, regarding gender assignment, it was investigated whether the proficiency level affects NNS’ performance and reaction times, and whether the linguistic behavior of advanced NNS is native-like. At the same time, the role of animacy in the performance and reaction times of NNS was also tested.Gender predictability was examined by means of pseudo-nouns which provide morpho-phonological cues (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη & Χειλά-Μαρκοπούλου 2003, Ράλλη 2003) but not semantic or syntactic cues. Regarding syntactic gender agreement, it was explored whether NS and NNS are able to recognize the (un)grammaticality in nominal agreement structures as well as how much time the participants take to perform grammaticality judgments. Finally, in all three facets of gender acquisition, i.e., assignment, predictability and agreement, the grammaticalization of gender in the participants’ L1 was examined as an additional factor affecting accuracy and reaction times.Eighty-eight (88) non-native adult speakers (NNS) of MG (25 male), aged from 18 to 50 years, and twenty-five (25) native speakers (NS), matched to the NNS on age, took part voluntarily in the study. The NNS were recruited from the Modern Greek Teaching Center of the University of Athens and were divided into three subgroups according to their language proficiency level: (i) NNS-A: basic users (Breakthrough/A1 & Waystage/A2), (ii) NNS-B: independent users (Threshold/B1 & Vantage Level/B2), (iii) NNS-C: proficient users (Advanced/C1 & Master of Proficiency Level/C2). The NNS were further divided into two groups, of fifteen (15) individuals each, according to whether gender was grammaticalized in their L1. For this comparison fifteen (15) NS were used as a control group.Three on-line experimental tasks were conducted. The first on-line task aimed at investigating gender assignment through eighty (80) real nouns from basic inflectional classes of MG (masculine: -ος, -ης, feminine: -α, -η, and neuter: -o, -ι, -μα, -ος). The scope of the second on-line task was to yield/predict gender value according to the target-gender through forty (40) pseudonouns with a clear gender suffix (unambiguous suffixes: -is, -a, -o, -ma) and the prediction of gender through twenty (20) pseudonouns with an obscure gender suffix (ambiguous suffixes: -os and -i). The third on-line task was a self-paced reading task with a grammatical judgement integrated, aiming at exploring the acquisition of the syntactic agreement between the noun (gender-controller) and the adjective (gender-target) through three different types of structures (96 sentences in total): (i) agreement within the Nominal Phrase (NP) in structures Article + Adjective + Noun, (ii) agreement within the Verbal Phrase (VP) in predicative structures with a (subordinate) relative clause inserted, (iii) agreement within the VP in predicative structures. All three types of structures contained an equal number of grammatical and non-grammatical structures.The results indicate that the gender is acquired relatively early on from the initial language proficiency levels; some difficulties are observed, however, with certain inflectional suffixes (especially for neutral nouns ending in -ος). Animacy, and hence semantic cues, does not seem to play a significant role in gender performance for the first two proficiency levels, while, at the most advanced level, it seems to have a positive role in yielding the gender of [+animate] nouns. Additionally, the morpho-phonological cue of the suffix has a prominent role in the predictability of gender specifically to unambiguous suffixes (-is, -a, -o, -ma) for which it acts as a compensatory strategy in the absence of semantic information. For the ambiguous suffixes (-os, -i), a further investigation of the phonological variable (the syllable number and the stress position) is required, although the suffix -os seems to only trigger male gender values for the NNS. Therefore, regarding the assignment and predictability of gender, the (full access to UG) Missing Surface Inflection Hypothesis (Lardiere 1998, 2000, Haznedar & Scwartz 1997, Prévost & White 2000) seems to be confirmed, which predicts a native-like behavior for NNS-C and particular difficulties with complex morphological structures. The syntactic agreement of the gender (Adjective + Noun) is still to some extent problematic even for the NNS-C. This finding verifies the (non-access in UG) Fundamental Difference Hypothesis (Bley-Vroman 1989, 1990) and the Shallow Structure Hypothesis (Clahsen & Felser 2006), which anticipate difficulties for the NNS due to their limited, less detailed and shallow syntactic representations during the sentence processing. Furthermore, the distance between the two agreeing elements, i.e., the adjacency of the elements involved, does not seem to affect the performance and the reaction times of NNS. However, developmental differences were revealed even in the syntactic gender agreement task. Additionally, the grammaticality of a sentence seems to facilitate the grammaticality judgment of the participants in particular of NNS-B, but not those of the NNS-C and NS. Finally, the grammaticalization of gender in the participants’ L1 does not seem to affect gender acquisition via its three forms, namely assignment, predictability and agreement.

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η διερεύνηση της κατακτησιμότητας του γένους στη Νέα Ελληνική (ΝΕ) ως δεύτερη γλώσσα (Γ2) μέσα από το τρίπτυχο απόδοση, δυνατότητα πρόβλεψης και συμφωνία γένους υπό το πρίσμα των θεωριών που εξετάζουν τη δυνατότητα πρόσβασης των ενήλικων μη φυσικών ομιλητών (ΜΦΟ) στην Καθολική Γραμματική (ΚΓ) (Chomsky 1957, 1981). Πιο συγκεκριμένα, για την απόδοση γένους σε ουσιαστικά της ΝΕ, ελέγχθηκε αν οι ΜΦΟ διαφοροποιούνται ως προς τις επιδόσεις και τους χρόνους αντίδρασης ανάλογα με το επίπεδο γλωσσομάθειάς τους αλλά και αν η γλωσσική συμπεριφορά των προχωρημένων ΜΦΟ προσομοιάζει με αυτή των ΦΟ. Παράλληλα, ελέγχθηκε ο ρόλος της εμψυχότητας στις επιδόσεις και στους χρόνους αντίδρασης των ΦΟ και των ΜΦΟ. Σε σχέση με την προβλεψιμότητα γένους, εξετάστηκε o ρόλος της μορφοφωνολογικής ένδειξης (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη & Χειλά-Μαρκοπούλου 2003, Ράλλη 2003,) ελλείψει σημασιολογικών ή συντακτικών ενδείξεων. Όσον αφορά τη συντακτική συμφωνία, διερευνήθηκαν η ικανότητα των ΦΟ και των ΜΦΟ να αντιλαμβάνονται τη μη γραμματικότητα που προκύπτει σε δομές ονοματικής συμφωνίας και οι χρόνοι εντοπισμού της μη γραμματικότητας. Τέλος, μελετήθηκε η επίδραση της ύπαρξης ή της απουσίας γραμματικοποιημένου γένους στη Γ1 τόσο ως προς την απόδοση και την πρόβλεψη όσο και ως προς τη συμφωνία γένους.Oγδόντα οχτώ (88) ΜΦΟ της ΝΕ και είκοσι πέντε ενήλικες (25) φυσικοί ομιλητές (ΦΟ), ως ομάδα ελέγχου, έλαβαν μέρος εθελοντικά στην πειραματική μας μελέτη. Οι ΜΦΟ, οι οποίοι παρακολουθούσαν μαθήματα στο Διδασκαλείο Νέας Ελληνικής Γλώσσας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κατανεμήθηκαν σε τρεις ομάδες ανάλογα με το επίπεδο γλωσσομάθειας της ΝΕ: (i) ΜΦΟ Α΄ επιπέδου (Στοιχειώδες/Α1 & Εισαγωγικό/Α2), (ii) ΜΦΟ Β΄ επιπέδου (Βασικό/Β1 & Επάρκειας/Β2) και (iii) ΜΦΟ Γ΄ επιπέδου (Προχωρημένο/Γ1 & Αυτάρκειας/Γ2). Επίσης, έλαβε χώρα και μια επιπλέον κατανομή των ΜΦΟ ανάλογα με τον τύπο γλώσσας (+/– γραμματικοποιημένο γένος) σε δύο επιμέρους ομάδες των δεκαπέντε (15) ατόμων. Για αυτή τη σύγκριση χρησιμοποιήθηκαν δεκαπέντε (15) ΦΟ ως ομάδα ελέγχου. Οι συμμετέχοντες έλαβαν μέρος σε τρία χρονομετρικά πειραματικά έργα για να μελετηθεί αντίστοιχα η απόδοση, η πρόβλεψη και η συντακτική συμφωνία γένους στη ΝΕ ως Γ2. Το πρώτο χρονομετρικό πειραματικό έργο στόχευε στη διερεύνηση της απόδοσης γένους μέσω ογδόντα (80) υπαρκτών ουσιαστικών από βασικές κλιτικές τάξεις της NE (αρσενικά: -ος, -ης, θηλυκά: -α, -η και ουδέτερα: -ο, -ι, -μα, -ος). Το δεύτερο χρονομετρικό πείραμα είχε σαν στόχο την απόδοση/πρόβλεψη τιμής γένους ανάλογα με το γένος-στόχο μέσω σαράντα (40) ψευδοουσιαστικών με σαφή δείκτη γένους (μη αμφίσημα: -is, -a, -o, -ma) και την πρόβλεψη γένους μέσω είκοσι (20) ψευδοουσιαστικών με ασαφή δείκτη γένους (αμφίσημα επιθήματα: -os και -i). Το τρίτο χρονομετρικό πείραμα αυτορρυθμιζόμενης ανάγνωσης προτάσεων με ενσωματωμένη μια κρίση γραμματικότητας είχε σαν σκοπό την εξέταση της κατάκτησης της συντακτικής συμφωνίας γένους ανάμεσα στο ουσιαστικό (ελεγκτή-γένους) και στο επίθετο (στόχο-γένους) μέσα από τρία διαφορετικά είδη συντακτικών δομών (96 προτάσεις στο σύνολο): (i) συμφωνία μέσα στην ΟΦ σε δομές Άρθρο + Επίθετο + Ουσιαστικό (ii) συμφωνία σε δομές κατηγορουμένου όπου παρεμβάλλεται μια Αναφορική Πρόταση (iii) συμφωνία σε δομές κατηγορουμένου. Και τα τρία είδη προτασιακών δομών περιείχαν ισόποσες γραμματικές και μη γραμματικές δομές. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το γένος κατακτάται προοδευτικά και σχετικά νωρίς ήδη από τα πρώτα επίπεδα γλωσσομάθειας παρά τις εστιασμένες δυσκολίες που αφορούν σε κάποια κλιτικά επιθήματα (κυρίως ουδέτερα σε -ος). Η εμψυχότητα και άρα ο σημασιολογικός παράγοντας δεν φαίνεται να παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο στην απόδοση του γένους, για τα δύο πρώτα επίπεδα γλωσσομάθειας (Α΄ και Β΄ επίπεδα), ενώ για το πιο προχωρημένο επίπεδο φαίνεται να έχει θετικό ρόλο στην απόδοση γένους των [+έμψυχων] ουσιαστικών. Επιπρόσθετα, η μορφοφωνολογική ένδειξη του επιθήματος είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόβλεψη γένους ειδικά στα μη αμφίσημα επιθήματα (-is, -a, -o, -ma) για τα οποία δρα και ως αντισταθμιστική στρατηγική ελλείψει σημασιολογικών πληροφοριών. Για τα αμφίσημα επιθήματα (-os, -i) απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση του φωνολογικού παράγοντα (του αριθμού συλλαβών και της θέσης τόνου) αν και το επίθημα -ος φαίνεται να ενεργοποιεί μόνο αρσενικές τιμές για τους ΜΦΟ. Ως εκ τούτου, για την απόδοση και πρόβλεψη γένους φαίνεται να ισχύει η Υπόθεση (πλήρους πρόσβασης στην ΚΓ) Έλλειψης Επιφανειακών Μορφών Κλίσης (Lardiere 1998, 2000, Haznedar & Scwartz 1997, Prévost & White 2000), η οποία προβλέπει παρόμοια συμπεριφορά ΜΦΟ Γ΄ επιπέδου και ΦΟ και εστιασμένες δυσκολίες σε μορφολογικά πολύπλοκες δομές. Από την άλλη πλευρά, η συντακτική συμφωνία γένους (Ουσιαστικό + Επίθετο), εξακολουθεί να είναι σε κάποιο βαθμό προβληματική, ακόμη και στο Γ΄ επίπεδο ελληνομάθειας. Αυτή η διαπίστωση επαληθεύει την Υπόθεση της (μη Πρόσβασης στην ΚΓ)/Θεμελιώδους Διαφοράς (Bley-Vroman 1989, 1990) αλλά και της Αβαθούς δομής (Clahsen & Felser 2006) η οποία προβλέπει δυσκολίες των ΜΦΟ λόγω των ελλιπών, όχι τόσο λεπτομερών και ρηχών αναπαραστάσεών τους κατά τη συντακτική επεξεργασία της πρότασης. Επιπρόσθετα, η απόσταση ανάμεσα στα δύο στοιχεία που έρχονται σε συμφωνία, δηλαδή η γειτνίαση των εμπλεκόμενων στοιχείων, δεν φαίνεται να επηρεάζει τις επιδόσεις και τους χρόνους αντίδρασης των ΜΦΟ. Ωστόσο, διαπιστώνονται αναπτυξιακές διαφορές/βελτιώσεις, καθώς προχωρούν τα επίπεδα γλωσσομάθειας και για τη συντακτική συμφωνία. Επιπλέον, η γραμματικότητα των προτάσεων φαίνεται να διευκολύνει τις κρίσεις γραμματικότητας των ΜΦΟ του Β΄ επιπέδου αλλά όχι των ΜΦΟ του Γ΄ επιπέδου και των ΦΟ.Τέλος, η γραμματικοποίηση ή μη του γένους στις Γ1 δεν φαίνεται να επηρεάζει τις γλωσσικές συμπεριφορές των ΜΦΟ σε σχέση με την απόδοση, την πρόβλεψη του γένους αλλά και τη συμφωνία γένους.