Ο Ιωάννης Αργυρόπουλος ως θεολόγος και φιλόσοφος

Abstract

The topic of this thesis refers to the 15th century scholar John Argyropoulos. This paper aims to examine Argyropoulos’ relation to theology and philosophy and fon this reason we studied his biography and, above all, his works written. We examined the action of the humanist in Constantinople and Italy, who acted under the influence of the Palaiologan and the Italian Renaissance. He succeeded, using his teaching task at the Academy of Florence, to influence the thoughts of the Renaissance humanists, in order to divert the interest from the emphasis on rhetoric to metaphysics. We presented theological and philosophical essays, important rhetorical speeches of various kinds, as well as a satirical libel. In his theological work Answers on queries and issues, Argyropoulos answers questions regarding the creation, the free will of man, the fall of man and its anthropological consequences and the salvation of man through the Resurrection of Christ. In other letter, Argyropoulos disproves Trebizond's view that God derives from essence, because in this case He would be approachable to men through His Essence and not through His Uncreated Energies. With his letter to Pope Nicholas V, Argyropoulos proclaims his faith in and devotion to both the Catholic Church and the Pope. In his letter Regarding the procession of the Holy Spirit he accepts the Father as the Sole Cause and Beginning of the Son and the Holy Spirit and adopts in his pneumatology the theological view of the West regarding Filioque. He declares that the Father is the first cause and original source of the substance of the Holy Spirit and the Son follows as a contributory to the procession. His work Monody to Emperor John Palaiologos, as well as his two Consolatory writings indicate the continuity of the Greek tradition of the customs regarding the dead. The work Royal Speech extols monarchy as a virtual form of power and the emperor as an ideal leader. The libel titled Comedy of Katavlattas lampoons the personality of Katavlattas and highlights the importance of privacy in forming a public life. Also we ascertained that Argyropoulos has a strong and important relationship with Plato and Aristotle. Unlike his other contemporaries, the scholar is developing a balanced relation with both philosophers. Assessing the work of Argyropoylos as a writer, frequent references were noted to passages from the Holy Scripture, Fathers of the Church, Heraclitus, Plato, Aristotle, Isocrates and Demosthenes, Homer, Hesiod, Sophocles, Herodotus, Plutarch, Michael Psellos, and others. He sometimes uses allegory combined with ancient myths and quotations, as well as lore. Argyropoulos was a brilliant representative of Palaiologan Renaissance, with excellent classical education and theological training, but above all he wanted to be a teacher and to work for the improvement and education of people.

Το θέμα της διδακτορικής διατριβής αφορά στον λόγιο του 15ου της ύστερης βυζαντινής περιόδου Ιωάννη Αργυρόπουλο. Σκοπός της διατριβής ήταν η μελέτη του βίου και κυρίως του συγγραφικού έργου του λόγιου, με στόχο να διερευνηθεί η σύνδεσή του με τη θεολογία και τη φιλοσοφία. Εξετάσαμε τη δράση του Αργυρόπουλου σε Κωνσταντινούπολη και Ιταλία υπό την επιρροή της παλαιολόγειας, αλλά και της ιταλικής Αναγέννησης. Κατόρθωσε στην Ακαδημία της Φλωρεντίας με τη διδασκαλία του να επηρεάσει τον στοχασμό των ουμανιστών της Αναγέννησης και να τον μετατοπίσει από τη ρητορική στη μεταφυσική φιλοσοφία. Παρουσιάσαμε αναλυτικά τα έργα του με θεολογικό και φιλοσοφικό περιεχόμενο, τους ρητορικούς λόγους του, καθώς και ένα σατιρικό λιβελογράφημα. Ειδικότερα, στην επιστολή του Λύσις αποριών και ζητημάτων διαπιστώσαμε τις απόψεις του για τη δημιουργία, την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου, την πτώση των πρωτοπλάστων, τη σωτηρία του ανθρώπου με την ενανθρώπιση του Χριστού. Σε επόμενο έργο του ανασκευάζει την άποψη του Τραπεζούντιου ότι ο Θεός υπό την ουσίαν ανάγεται, διότι σ’ αυτήν την περίπτωση θα ήταν μεθεκτός και προσιτός από τον άνθρωπο κατά την ουσία Του και όχι κατά χάρη λόγω των άκτιστων ενεργειών Του. Με την Αναφορά του στον πάπα Νικόλαο 5ο, ο λόγιος ομολογεί πίστη και αφοσίωση στη ρωμαιοκαθολική εκκλησία. Στο έργο του Περί της του Αγίου Πνεύματος εκπορεύσεως συνοψίζει τις θέσεις του για την Αγία Τριάδα, ενώ ταυτόχρονα υιοθετεί για το Άγιο Πνεύμα τη θεολογική άποψη της Δύσης για το filioque. Με τη Μονωδία στον αυτοκράτορα Ιωάννη τον Παλαιολόγο και τους δύο Παραμυθητικούς λόγους του καταδεικνύει τη συνέχεια της ελληνικής παράδοσης των εθίμων για τον νεκρό, που έχει εγκωμιαστικό χαρακτήρα. Ο Βασιλικός λόγος για τον Κωνσταντίνο 11ο τον Παλαιολόγο εκθειάζει τη μοναρχία ως ιδεατή μορφή εξουσίας και τον αυτοκράτορα ως ιδανικό ηγέτη. Το λιβελογράφημα της Κωμωδίας του Καταβλαττά διακωμωδεί την προσωπικότητα του Καταβλαττά, ενώ αναδεικνύει τη σημασία της ιδιωτικής ζωής για τη διαμόρφωση του δημόσιου βίου. Ένα άλλο θέμα που θίξαμε ήταν η σχέση του Αργυρόπουλου με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Αντίθετα με άλλους συγκαιρινούς του, αναπτύσσει ισόρροπη σχέση με τους δύο φιλοσόφους, τόσο μέ τη διδασκαλία του, όσο και με τη μετριοπαθή στάση του απέναντι στην αντιπαράθεση Ελλήνων αριστοτελικών και πλατωνικών στη Δύση. Στο συγγραφικό του έργο εντοπίσαμε αναφορές στην Αγία Γραφή, σε Πατέρες της Εκκλησίας, στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, στον Ισοκράτη και τον Δημοσθένη, στον Όμηρο, τον Ησίοδο, τον Σοφοκλή, στον Ηρόδοτο και τον Πλούταρχο, στον νεοπλατωνικό Μιχαήλ Ψελλό, και σε άλλους. Χρησιμοποιεί την αλληγορία σε συνδυασμό με αρχαίους μύθους, αποφθέγματα και λαϊκές παραδόσεις. Υπήρξε λαμπρός εκπρόσωπος της παλαιολόγειας αναγέννησης με άρτια κλασική παιδεία και θεολογική κατάρτιση και ως δάσκαλος εργάστηκε για τη μόρφωση των ανθρώπων με σκοπό να μεταλαμπαδεύσει τη διανόηση.