La fiction mystériographique: émergence et dissémination d’une poétique en France, en Grèce et en Grande Bretagne au XIXe siècle

Abstract

Following the global commercial success of "The Mysteries of Paris" (1842-1843) by Eugene Sue, literary markets were submerged by an incalculable number of works that proposed infinite variations on the title of the French novelist. Studying extensively the reception of Sue's famous novel and the mysterimania that it fired in France, Greece and Great Britain, this thesis questions the place that should be given, in cultural history, to the compulsive publication of mysteries promising their readers to unveil the secrets not only of the world that surrounded them, but also of history, science, politics, and so on. While discussing the conclusions of a prolific research that interprets the phenomenon as a specific novelistic genre of popular literature, this study argues for a more global approach. It shows that as a pure product of Nineteenth-Century media culture dedicated to the representation of the world, “mysteriography” was the crucible of a new social imaginary of reading which became dominant with the gradual entry of European countries in the mass culture, from the 1860s and on : blending perfectly realism and sensation, “mysteriography” crystallized the poetics which shaped the readings of the greatest number.

Είναι γνωστό ότι μετά την εμπορική επιτυχία του έργου του Ευγένιου Σύη "Παρισίων απόκρυφα" (1842-1843) οι αγορές της λογοτεχνίας πολυαρίθμων χωρών πλημμύρισαν από μεγάλο αριθμό έργων που πρότειναν πολλές και διαφορετικές παραλλαγές του τίτλου του γαλλικού μυθιστορήματος. Ξεκινώντας από μια σε βάθος μελέτη της πρόσληψης του μυθιστορήματος του Σύη και όλης της λογοτεχνίας των « αποκρύφων » στη Γαλλία, την Ελλάδα και τη Μεγάλη Βρετανία, η διατριβή αυτή θέτει το ερώτημα για τη θέση που πρέπει να αποδοθεί στο πλαίσιο της πολιτισμικής ιστορίας, σ’αυτήν την επίμονη « μυστηριογραφία » η οποία υποσχόταν να αποκαλύψει στους αναγνώστες της τα μυστικά όχι μόνο του σύγχρονου κόσμου, αλλά και της ιστορίας, της επιστήμης, της πολιτικής κλπ. Εξετάζοντας τα συμπεράσματα της πλούσιας κριτικής παραγωγής σχετικά με το φαινόμενο των αποκρύφων που ερμηνεύτηκε ως ένα ιδιαίτερο είδος μυθιστορήματος στην κατηγορία της παραλογοτεχνίας, αυτή η διατριβή προτείνει μια προσέγγιση πιο σφαιρική. Καθαρό προϊόν του εφημεριδογραφικού πολιτισμού, προορισμένη στην αναπαράσταση του κόσμου, η « μυστηριογραφία » παρουσιάζεται ως το χωνευτήρι των νέων αναγνωστικών πρακτικών που αποκτούν δεσπόζουσα θέση με τη σταδιακή είσοδο των ευρωπαϊκών χωρών, από τη δεκαετία του 1860, στη μαζική κουλτούρα : δημιουργώντας ένα μίγμα ρεαλιστικής προσπέλασης του πραγματικού και υπερβολικής σκανδαλοθηρίας, η μυστηριογραφία αποκρυστάλλωνε ποιητικές που διαμόρφωναν όλο και περισσότερο τα αναγνώσματα του ευρύτερου κοινού.

Suite au succès commercial des "Mystères de Paris" (1842-1843) d’Eugène Sue, les marchés littéraires de nombreux pays ont été saturés par un nombre incalculable d’ouvrages qui proposaient d’infinies variations sur le titre du romancier français. À partir d’une étude approfondie de la réception du célèbre roman de Sue et de toute la littérature des « mystères » dont il a été à l’origine en France, en Grèce et en Grande-Bretagne, cette thèse s’interroge sur la place qu’il convient d’accorder, dans l’histoire culturelle, à cette « mystériographie » compulsive qui promettait aux lecteurs de leur révéler les secrets non seulement du monde contemporain, mais aussi de l’histoire, de la science, de la politique etc. Tout en questionnant les conclusions d’une critique prolifique sur le phénomène qui en fait un genre spécifique du domaine romanesque paralittéraire, cette thèse plaide pour une approche plus globale. Pur produit d’une culture médiatique vouée à la représentation du monde, la « mystériographie » se présente comme le creuset d’un nouvel imaginaire de la lecture appelé à devenir dominant avec l’entrée progressive des pays européens, à partir des années 1860, dans la culture de masse : mêlant ancrage dans le réel et sensationnalisme outrancier, la « fiction mystériographique » semblait cristalliser les poétiques qui se situaient au cœur des lectures du plus grand nombre.