Ηλεκτρονική μάθηση, ταυτότητες και ψηφιακός εκπαιδευτικός λόγος: η περίπτωση της επιμόρφωσης εκπαιδευτικών

Abstract

This thesis presents an approach to digital educative discourse that is the use of language for the realization of educative practices through digital media. Particularly, it focuses on teacher training practices through distance education and e-learning practices. With sociolinguistic approaches on its core, this survey regards language as a structural medium of educative practices, ranging from the most detailed level of personal contributions (utterances) and interaction to the wider level of a whole training unit (macrogenre). In parallel, this approach emphasizes the role of digital media by following a sociotechnical approach, focusing both on their affordances and how they can form educative practices but also on how they take a particular meaning during those practices. The analysis tries to implement multiple threads, such as the identities of social actors, the wider context, the pedagogic discourses and the learning approaches that shape digital educative practices. By using the methodological tools of digital ethnography, multiple data are collected from real interaction between participants and specific case studies are chosen, so as to indicatively describe how educative practices are constructed. The qualitative analysis of our data showed that, on the macrogenre level, training practices were build according to social constructivist approaches to learning. On the narrower level of interaction, teacher trainers acted on some occasions as “scaffolds” or encouragers while on others as providers of knowledge, according to a more traditional approach to learning. Teacher trainees were collaborating, building on each other’s voice while co-building knowledge and acting encouragingly to their colleagues. Moreover, digital media gained multiple meanings, with the forum acting as a place for negotiation, the text processor as a place for the intertwining of multiple voices or personal support, the teleconference room as a place for plenary sessions where trainees can present their knowledge, their arguments and their experience to the whole learning community. The wider context, regarding the institution within which the teacher training program is placed, played an important role, as a strong frame that shaped training practices. Last but not least, the identities of social actors acted as one more thread that shaped their overall behavior on all levels, while a series of resistances were built against the training, based on teachers’ pre-existing identities. All in all, this thesis presents a new approach to digital educative practices, which takes into account their complexity and the multiple factors that are intertwined during the building process. On the contrary to current literature, this thesis tries to combine multiple levels of analysis, by both giving the wider picture but also the detail, while focusing on the multiple factors that act upon the practices, with a special focus on digital media.

Η παρούσα εργασία αποτελεί μια προσπάθεια προσέγγισης του ψηφιακού εκπαιδευτικού λόγου, δηλαδή της χρήσης της γλώσσας για την πραγμάτωση διδακτικών πρακτικών, οι οποίες πραγματοποιούνται μέσω των ψηφιακών μέσων. Συγκεκριμένα, μελετά την περίπτωση των επιμορφωτικών πρακτικών, που αφορούν την εκπαίδευση εκπαιδευτικών και πραγματώνονται μέσω της λογικής της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και της ηλεκτρονικής μάθησης (e-learning). Έχοντας στον πυρήνα της κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις, αντιμετωπίζει τη γλώσσα ως ένα μέσο κατασκευής των διδακτικών πρακτικών σε πολλαπλά επίπεδα, από αυτό της λεπτομέρειας των ατομικών συνεισφορών και της διεπίδρασης μέχρι και το σύνολο μιας επιμορφωτικής ενότητας (μακροκείμενο). Παράλληλα, η προσέγγιση δίνει έμφαση στον ρόλο των ψηφιακών μέσων, αφενός αναδεικνύοντας τις ιδιαιτερότητές τους και πώς μπορούν αυτές να επηρεάσουν τις διδακτικές πρακτικές αλλά και αντιστρόφως στο πώς τελικά νοηματοδοτούνται τα ψηφιακά μέσα εντός των δεδομένων πρακτικών, ακολουθώντας την κοινωνιοτεχνική προσέγγιση. Η ανάλυση επιχειρεί να ενσωματώσει πολλαπλά νήματα, όπως αυτό των ταυτοτήτων, του ευρύτερου συγκειμενικού πλαισίου, των παιδαγωγικών λόγων και της μαθησιακής οπτικής που υπάρχει. Αξιοποιώντας εργαλεία της ψηφιακής εθνογραφίας, συλλέγονται δεδομένα από την πραγματική διεπίδραση μεταξύ των συμμετεχόντων και επιλέγονται συγκεκριμένες μελέτες περίπτωσης, ώστε να αναδειχθούν οι διαφορετικοί τρόποι κατασκευής των επιμορφωτικών πρακτικών. Η ποιοτική ανάλυση των δεδομένων της εργασίας ανέδειξε πως ο τρόπος με τον οποίο δομήθηκαν οι επιμορφωτικές πρακτικές ακολουθούσε σε επίπεδο μακροκειμένου την οπτική του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού. Σε μικρότερο επίπεδο αναδείχθηκε αφενός ο ρόλος των επιμορφωτών, οι οποίοι λειτουργούσαν σε κάποιες περιπτώσεις στον πυρήνα του κονστρουκτιβισμού ως «σκαλωσιά», ενώ σε άλλες ως πάροχοι της γνώσης σε μια πιο παραδοσιακή οπτική για τη μάθηση∙ αφετέρου οι επιμορφούμενοι συνεργάζονταν μεταξύ τους, χτίζοντας ο ένας πάνω στη φωνή του άλλου, δείχνοντας την πορεία συγκατασκευής της γνώσης, ενώ λειτουργούν ενθαρρυντικά προς τους συναδέλφους τους. Τα ψηφιακά μέσα έλαβαν ποικίλες νοηματοδοτήσεις, ανάλογα με το είδος των πρακτικών, με το φόρουμ να λειτουργεί ως χώρος διαπραγμάτευσης ή απλής κατάθεσης αρχείων, το περιβάλλον του κειμενογράφου είτε ως χώρος συνδιαλλαγής των φωνών είτε ως χώρος ατομικής υποστήριξης και το δωμάτιο τηλεδιάσκεψης ως ο χώρος της ολομέλειας που οι επιμορφούμενοι παρουσιάζουν, εκθέτουν την επιχειρηματολογία τους ή διαμοιράζουν την εμπειρία τους σε όλη την κοινότητα. Το συγκειμενικό πλαίσιο, το οποίο αφορά τον θεσμό εντός του οποίου τοποθετείται η επιμόρφωση, φάνηκε να παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τις επιμορφωτικές πρακτικές. Τέλος, οι ταυτότητες των κοινωνικών πρωταγωνιστών λειτούργησαν ως ένα νήμα που διαμόρφωσε τη συνολική συμπεριφορά τους σε όλα τα επίπεδα, ενώ αναδείχθηκε και μια σειρά αντιστάσεων απέναντι στην επιμόρφωση, λόγω των προϋπαρχουσών τους ταυτοτήτων. Συνολικά, η παρούσα έρευνα εκθέτει έναν νέο τρόπο προσέγγισης των ψηφιακών διδακτικών πρακτικών, η οποία αντιλαμβάνεται τη συνθετότητά τους και την ανάγκη ανάδειξης των ποικίλων παραγόντων που συνδιαλέγονται κατά τη διάρκεια κατασκευής τους. Σε αντίθεση με την υπάρχουσα βιβλιογραφία του πεδίου, επιχειρεί να συνδυάσει τα πολλαπλά επίπεδα ανάλυσης, δίνοντας και τη συνολική εικόνα αλλά και τη λεπτομέρεια, μαζί με την εστίαση στους ποικίλους παράγοντες που ενεργούν εντός των πρακτικών και με ιδιαίτερη έμφαση στον ρόλο των ψηφιακών μέσων.