Διαιτητικές συνήθειες και τρόπος ζωής ηλικιωμένων ατόμων (≥65 ετών)

Abstract

Aim: Decline of cognitive functions has been identified as one of the major problems of older people, affecting their quality of life. Lifestyle, including diet, sleep, physical activity and sociability, is a modifiable factor that may affect this process. There is limited evidence examining lifestyle factors and their potential synergistic role in the health of older adults ≥65 years old. Thus, the aim of the current study was: a) to assess diet, sleep, physical activity and social life in older people and to examine the sex- and age-specific associations as well as to examine the differences in people with dementia. b) to examine the associations of diet with sleep, physical activity and social factors and c) to evaluate the synergistic role of lifestyle factors on cognition, through an a priori score. Materials and Methods: 1,943 participants ≥65 years old (59% females) from the Hellenic Longitudinal Investigation of Aging and Diet (HELIAD) were included. Dietary intake was assessed by a semi-quantitative food frequency questionnaire, through which energy intake, macro-nutrient intake and food groups consumption were evaluated. Adherence to the Mediterranean diet was evaluated by an a priori score, the MedDietScore, which ranges from 0-55, with higher values indicating greater adherence to the Mediterranean dietary pattern. Sleep habits were assessed through Sleep scale (the score for sleep quality ranges from 1-55, with higher values indicating worse sleep quality), physical activity habits through Athens Physical Activity Questionnaire and social factors were assessed through a relevant questionnaire. Results: Energy intake was calculated at 1,975 ± 532 kcal/day (27 ± 8 kcal/Kg/day), protein intake covered 15.4 ± 2.8% of total energy intake (or 1.0 ± 0.3 grams/kg/day), carbohydrate intake 38.0 ± 6.0% and lipid intake 44.7 ± 5.8% of total energy intake. The mean value for MedDietScore was 33.3 ± 4.6 units. Sleep duration was 6.6 ± 1.5 hours/night and the mean value for sleep quality was 17.7 ± 7.7 units. MET-min per week were 12.378 ± 1.582 MET-min and social contacts per month were 15.1 ± 18.2 contacts. The results were different depending on the sex, age and the diagnosis of dementia. In specific, women, older elderly people and patients with dementia were found to have a less healthy lifestyle. Mediterranean diet was positively associated with sleep quality, number of social contacts per month as well as with the frequency of engagement in intellectual, social and physical activities. A total Lifestyle Index was constructed by the individual lifestyle factors (adherence to the Mediterranean diet, sleep quality, physical activity and engagement in activities of daily living). Participants with dementia and mild cognitive impairment had lower values of the index compared with those with normal cognitive function. Higher values of the Lifestyle Index were associated with 80% reduced odds for dementia, 55% reduced odds for mild cognitive impairment (when participants with dementia were excluded) and with 43% reduced odds for low global cognition (when participants with dementia and mild cognitive impairment were excluded). Conclusions: The present study showed that some diet characteristics, sleep duration and physical activity are lifestyle habits that are not optimal, based on the recommendations for older people. A complex index including various lifestyle factors was significantly associated with lower odds for dementia and mild cognitive decline as well as with cognitive health. More longitudinal studies are needed in order to further elucidate the etiologic relationships between lifestyle factors and cognitive functions and to clarify the potential biological mechanisms.

Εισαγωγή και Σκοπός: Η έκπτωση των νοητικών λειτουργιών αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που σχετίζονται με τη γήρανση, επηρεάζοντας πολλές πτυχές της καθημερινότητας των ηλικιωμένων ατόμων και υποβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής τους. Παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως η δίαιτα, ο ύπνος, η σωματική δραστηριότητα και η κοινωνικότητα, μπορούν να επιδράσουν στα παραπάνω. Ωστόσο, δεν υπάρχουν αρκετές μελέτες που να έχουν αξιολογήσει ταυτόχρονα περισσότερους από έναν παράγοντες του τρόπου ζωής στα ηλικιωμένα άτομα, ενώ σημαντικό κενό στη βιβλιογραφία προκύπτει από το γεγονός ότι υπάρχουν λίγες μελέτες που να εξετάζουν τη συνδυαστική σχέση των παραγόντων του τρόπου ζωής στη νοητική λειτουργία σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Συνεπώς, στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν: α) η αξιολόγηση των παραγόντων του τρόπου ζωής σε ενήλικες ≥65 ετών και, συγκεκριμένα, της δίαιτας, του ύπνου, της σωματικής δραστηριότητας και της κοινωνικότητας. Η περιγραφή των παραγόντων αυτών πραγματοποιήθηκε και ανά φύλο, ανά ηλικιακή ομάδα, και ανάλογα με το αν είχε τεθεί ή όχι διάγνωση άνοιας. β) η εξέταση της αλληλεπίδρασης των παραγόντων του τρόπου ζωής και γ) η διερεύνηση της συνδυαστικής επίδρασης παραγόντων του τρόπου ζωής στη νοητική λειτουργία, μέσω του σχεδιασμού ενός a priori σκορ. Υλικό και μέθοδος: Για τους σκοπούς της παρούσας διατριβής αναλύθηκαν δεδομένα από 1.943 άτομα ηλικίας ≥65 ετών (59% γυναίκες) της επιδημιολογικής μελέτης HELIAD (Hellenic Longitudinal Investigation of Aging and Diet), η οποία πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα και στο Μαρούσι της Αθήνας. Η διαιτητική πρόσληψη αξιολογήθηκε με ένα ημι-ποσοτικό ερωτηματολόγιο συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων, μέσω του οποίου υπολογίστηκε η ενεργειακή πρόσληψη και η πρόσληψη μακρο-θρεπτικών συστατικών καθώς και η κατανάλωση ομάδων τροφίμων. Από τις ομάδες τροφίμων υπολογίστηκε ο βαθμός προσκόλλησης στη Μεσογειακή δίαιτα μέσω του δείκτη MedDietScore, με εύρος τιμών 0-55, με υψηλότερες βαθμολογίες να υποδεικνύουν υψηλότερη προσκόλληση στο Μεσογειακό διαιτητικό πρότυπο. Οι συνήθειες ύπνου, σωματικής δραστηριότητας και κοινωνικότητας αξιολογήθηκαν μέσω του Sleep Scale (το σκορ για την ποιότητα ύπνου λαμβάνει τιμές από 1-54, με υψηλότερες τιμές να υποδεικνύουν χειρότερη ποιότητα ύπνου), του Athens Physical Activity Questionnaire και ενός ειδικού ερωτηματολογίου για την κοινωνικότητα, αντίστοιχα. Αποτελέσματα: Η ενεργειακή πρόσληψη των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών στη μελέτη ανερχόταν στις 1.975 ± 532 kcal/ημέρα (27 ± 8 kcal/κιλό Σωματικού Βάρους/ημέρα), με την πρόσληψη πρωτεϊνών να καλύπτει το 15,4 ± 2,8% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης (ή 1,0 ± 0,3 γραμμάρια πρωτεϊνών/κιλό σωματικού βάρους/ημέρα), την πρόσληψη υδατανθράκων το 38,0 ± 6,0% και την πρόσληψη λιπιδίων το 44,7 ± 5,8% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης. Η μέση τιμή του MedDietScore ήταν 33,3 ± 4,6 μονάδες. Αναφορικά με τις συνήθειες ύπνου, ο μέσος όρος διάρκειας ύπνου ήταν 6,6 ± 1,5 ώρες/βράδυ, με τη μέση τιμή του σκορ για την ποιότητα ύπνου να ανέρχεται στις 17,7 ± 7,7 μονάδες. Ο μέσος όρος MET-min ανά εβδομάδα ανερχόταν στα 12.378 ± 1.582 MET-min, ενώ ο αριθμός κοινωνικών επαφών τον τελευταίο μήνα στις 15,1 ± 18,2 επαφές. Τα ευρήματα διαφοροποιήθηκαν ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και τη διάγνωση άνοιας. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι/ηλικιωμένες μεγαλύτερης ηλικίας (>75 ετών) και τα άτομα με άνοια βρέθηκε ότι έχουν λιγότερο υγιεινό τρόπο ζωής. Ο βαθμός προσκόλλησης στη Μεσογειακή δίαιτα σχετίστηκε θετικά με την ποιότητα ύπνου, με τον αριθμό κοινωνικών επαφών/μήνα καθώς και με τη συχνότητα συμμετοχής σε νοητικές, κοινωνικές και σωματικές δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου. Στη συνέχεια, δημιουργήθηκε ένας a priori Δείκτης Τρόπου Ζωής που συνυπολογίζει την ποιότητα της δίαιτας, ως βαθμό προσκόλλησης στη Μεσογειακή δίαιτα, την ποιότητα ύπνου, τη σωματική δραστηριότητα και την ενασχόληση με δραστηριότητες της καθημερινότητας. Άτομα με άνοια καθώς και με ήπια νοητική διαταραχή είχαν μικρότερες τιμές του Δείκτη Τρόπου Ζωής, σε σχέση με αυτούς/αυτές με φυσιολογική νοητική λειτουργία. Επίσης, άτομα στο υψηλότερο τεταρτημόριο του δείκτη είχαν 80% λιγότερες πιθανότητες για παρουσία άνοιας, 55% λιγότερες πιθανότητες για παρουσία ήπιας νοητικής διαταραχής (αφού εξαιρέθηκαν άτομα με άνοια) και 43% λιγότερες πιθανότητες χαμηλής νοητικής λειτουργίας (αφού εξαιρέθηκαν άτομα με άνοια και ήπια νοητική διαταραχή), μετά από έλεγχο για την ηλικία, το φύλο και τα έτη εκπαίδευσης. Συμπεράσματα: Από την παρούσα διατριβή φάνηκε ότι ορισμένα στοιχεία της δίαιτας (π.χ. η πρόσληψη πρωτεϊνών), η διάρκεια του ύπνου και η σωματική δραστηριότητα είναι παράγοντες του τρόπου ζωής που δεν είναι στο πλαίσιο που προτείνεται για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας στην Ελλάδα. Τα παραπάνω διαφοροποιήθηκαν ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και τη νοητική κατάσταση των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας. Ένα πρότυπο τρόπου ζωής που συνδυάζει την υψηλή προσκόλληση στη Μεσογειακή δίαιτα, τα υψηλά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας, την καλή ποιότητα ύπνου και το καλό επίπεδο ενασχόλησης με δραστηριότητες της καθημερινότητας, σχετιζόταν με μειωμένες πιθανότητες παρουσίας άνοιας και ήπιας νοητικής διαταραχής αλλά και με τη νοητική υγεία. Απαιτούνται περισσότερες προοπτικές μελέτες για να αποσαφηνιστεί η αιτιολογική σχέση των παραγόντων του τρόπου ζωής με τις νοητικές λειτουργίες.