In 1851 richt Albertus Willem Sijthoff (1829-1913) aan de Oude Vest in Leiden een bedrijf op dat in korte tijd een belangrijke, zelfs toonaangevende positie verwerft binnen het Nederlandse boekenvak. (De gegevens voor deze korte historische schets werden, tenzij anders aangegeven, ontleend aan Hemels & Demoet (2001), Maas (1996) en de Wit (1994), pp. 328-345.) Na een jaar is de drukkerij al een van de grootste van Leiden en noopt de snelle groei tot verhuizing naar een groter pand aan de Koepoortsgracht – vandaag de Doezastraat. Sijthoff breidt zijn werkterrein in hoog tempo uit en ontpopt zich tot een van de meest innovatieve Nederlandse ondernemers van de negentiende eeuw. Hij speelt een aanzienlijke rol in de introductie van menige druktechnische vernieuwing in Nederland en begint een eigen fonds dat uitgroeit tot een ongekende omvang.

De drukkerij

Tijdens de tweede helft van de negentiende eeuw beleeft de grafische sector in Nederland een industriële doorbraak. Tal van buitenlandse technische innovaties worden geïmporteerd en diverse ondernemers richten zich steeds nadrukkelijker op massaproductie. Eén van de initiatiefrijkste onder hen is A.W. Sijthoff.

In 1852 richt hij, drie jaar na het ter ziele gaan van de Haagse houtgraveerschool, een eigen school op. De graveerschool is weliswaar geen lang leven beschoren, maar draagt niettemin bij aan de verspreiding van deze hoogdruktechniek in Nederland. Succesvoller is Sijthoffs bijdrage aan de afzet van snelpersen. Nadat hij in 1854 een snelpers koopt bij Carl Reichenbach, wordt hij een jaar later Nederlands agent van de Duitse snelpersfabrikant. In twee jaar tijd brengt hij negen snelpersen aan de man en nog tot aan het eind van de jaren 1880 slijt hij Reichenbach-snelpersen, daarmee een grote bijdrage leverend aan de acceptatie van de snelpers in Nederland. Bovendien koppelt hij vroeger dan menig ander drukker een stoommachine aan zijn persen.

Tijdens de volgende decennia blijft Sijthoff de ontwikkelingen in het buitenland op de voet volgen. Zo plaatst hij in 1867 als eerste in Nederland een gecombineerde zet- en distribueermachine, schaft hij in 1875 als een van de eersten een stereotypeerinrichting aan en ontwikkelt in 1890 samen met de Duitser Carl Kempe een methode voor snelstereotypie. Verder is hij vroeg met het invoeren van de rotatiepers en de linotype. Zijn directe opvolgers, schoonzoon Carl Georg Frentzen (1846-1914) en diens zoon Albert Willem Frentzen (1878-1937), gaan verder op de ingeslagen weg door het introduceren van de koperdiepdruk in Nederland en de oprichting in 1913 van de Nederlandsche Rotogravuremaatschappij.

De uitgeverij

Sijthoffs daadkracht en innovatiedrang vinden ook hun weerslag in het fonds dat hij schept. Niet alleen als drukker, ook als uitgever behoort hij tot de productiefste van zijn tijd. De aanschaf van dure machines als snelpersen, rotatiepersen en stereotypie-installaties worden te gelde gemaakt door de uitgave van allerhande werken die in grote oplagen gedrukt en tegen een lage prijs verkocht worden: populaire edities, vaak meer dan 10.000 keer op de pers gelegd, van werk van Is. da Costa, J.J. Cremer, Jacob van Lennep of Nicolaas Beets. Maar ook periodieke uitgaven als Lectuur voor de huiskamer (vanaf 1854), het Leidsch Dagblad (vanaf 1860) en het Rotterdamsch Nieuwsblad (vanaf 1877) en goedkope series als de Algemeene Bibliotheek (1870-1876), de 50-cents editie (vanaf 1886) en Gouverneur’s Volksboeken (1880-1885) worden in groten getale afgezet.

Internationale faam oogst Sijthoff met geheel andere projecten: grote, prijzige fotografische reproducties in vaak kleine oplagen. In overleg met de bibliothecaris van de Leidse universteitsbibliotheek Willem Nicolaas du Rieu start hij in 1897 de uitgave van een prestigieuze reeks reproducties van oude Latijnse en Griekse handschriften uit verschillende Europese bibliotheken, de Codices Graeci et Latini. (Zie: Sijthoff 1908) Eenmaal de smaak te pakken volgt een nog grootser project: een 12-delige facsimile-editie van het Breviarium Grimani, één van de meest bewonderde geïllustreerde handschriften uit de Vlaamse school. (Zie: Claeyssens 2003, pp. 8-10.) Dit rijk geïllumineerde handschrift dat bewaard wordt in de Venetiaanse San Marco-bibliotheek verschijnt tussen 1903 en 1910 en wordt in 1912 gevolgd door een driedelige facsimile-uitgave van de Talmud Babylonicum.

Van klein, goedkoop en populair tot groot, duur en legendarisch in beperkte kring, er zijn weinig terreinen te bedenken waarop Sijthoff zich niet begeeft. Het Sijthoff-fonds is dan ook opmerkelijk veelzijdig: naast (jeugd)literatuur, filosofie, geschiedenis, mode en muziek, maar ook exacte, technische en sociale wetenschappen krijgen tevens juridische, economische en medische werken een plaats. Bovendien neemt de uitgever de publicatie op zich van enkele grote Nederlandse projecten op taalkundig en bibliografisch gebied. Samen met Martinus Nijhoff (Den Haag) en D.A. Thieme (Arnhem) waagt hij zich aan de uitgave van het Woordenboek der Nederlandsche Taal (vanaf 1864) (Zie: P.G.J. van. Sterkenburg, Het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Portret van een taalmonument ’s-Gravenhage 1992.) en in 1896 wordt hij uitgever van de Brinkman en het Adresboek voor den Nederlandschen boekhandel. (Zie: H. van der Veen en J. van Waterschoot, De Brinkman. Ondankbare arbeid voor nu en later. Dordrecht 2001.)

Bij de aanvang van de twintigste eeuw heeft het bedrijf zich ontwikkeld tot een van de grootste uitgeverijen met mogelijk de breedste fondslijst van Nederland. En dat blijft zo gedurende de daaropvolgende decennia. In 1924, wanneer Simon George van Looy (1897-1957) tot de directie toetreedt, wordt zelfs het volledige fonds van de firma S.L. van Looy toegevoegd aan het Sijthoff-fonds. Terwijl veel andere Nederlandse uitgevershuizen zich specialiseren, gaan Sijthoffs opvolgers eigenzinnig verder op de brede ingeslagen weg. De fondscatalogus uitgegeven naar aanleiding van het 100-jarig bestaan van het bedrijf maakt duidelijk van hoeveel markten de firma thuis is en legt op afdoende wijze getuigenis af van het feit dat het devies van het huis – Altijt Waek Saem – nooit uit het oog verloren wordt. (A.W. Sijthoff’s Uitgeversmaatschappij, 1950.)

De geschiedenis van A.W. Sijthoff’s Uitgeversmaatschappij is nog lang niet geschreven, met name naar de twintigste-eeuwse ontwikkelingen is nog maar nauwelijks onderzoek gedaan. Gelukkig is er het archief, een rijke bron voor boek- en mediahistorici, maar eveneens voor bedrijfshistorici, cultuurhistorici, literatuurhistorici, wetenschapshistorici, et cetera.

Onderstaande tijdtafel geeft een kort overzicht van de geschiedenis van A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij en haar directie.

okt. 1850

Albertus Willem Sijthoff (Leiden, 30 juni 1829) vestigt zijn 'boek- en kantoordrukkerij' op de Oude Vest te Leiden en gaat vrij spoedig daarna ook zelf werken uitgeven.

1852

De firma verhuist naar de Koepoortsgracht (na de demping in 1884 Doezastraat genoemd).

1864-1880

geregelde samenwerking met M. Nijhoff en D. Thieme ('Het Driemanschap').

1885

C.G. Frentzen, schoonzoon van A.W. Sijthoff, treedt in dienst.

1905

De firma wordt een N.V.

1913

A.W. Sijthoff overlijdt. C.G. Frentzen en diens zoon A.W. Frentzen nemen het beheer van de firma op zich.

1914

C.G. Frentzen overlijdt.

1916

J. Tersteeg wordt tot mededirecteur benoemd.

1924

J. Tersteeg treedt af als mededirecteur. S.G. van Looy wordt tot mededirecteur benoemd en het fonds van diens Amsterdamse uitgeverij S.L. van Looy wordt in dat van Sijthoff opgenomen.

1929

A.W. Frentzen neemt ontslag als mededirecteur.

1937

A.W. Frentzen overlijdt.

jan. 1953

D.G. Waasdorp wordt tot adjunct-directeur benoemd.

jan. 1955

G.J. van der Lek en A.C. Lodder worden procuratie verleend.

aug. 1955

G. de Flines wordt tot mededirecteur benoemd.

sept. 1957

S.G. van Looy overlijdt.

sept. 1967

J.H. Landwehr wordt tot adjunct-directeur benoemd.

mrt. 1969

J.J. Kroese wordt procuratie verleend.

juli 1969

G.J. van der Lek gaat met pensioen.

juni 1970

N. Samsom N.V. en A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij N.V. worden ondergebracht in een houdstermaatschappij onder de naam N.V. ICU (Informatie en Communicatie Unie). A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij N.V., die dus als dochtermaatschappij deel uitmaakt van de N.V. ICU, blijft onder eigen naam haar activiteiten ontplooien.

okt. 1970

Samsom Grafische Bedrijven N.V. en A.W. Sijthoff Drukkers en Binders N.V. komen onder één directie.

1971

Het schoolfonds wordt overgedragen aan Samsom- leersystemen.

mrt. 1971

D.G. Waasdorp gaat met pensioen.

apr. 1971

De uitgeverij-activiteiten van A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij N.V. worden ondergebracht in twee verschillende vennootschappen: A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij N.V., voor het Nederlandse fonds, en A.W. Sijthoff's International Publishing Company N.V., voor het wetenschappelijke fonds. De nieuwe directeuren voor deze maatschappijen zijn: de heer W.K.D. van der Meulen, voor het Nederlandse fonds, en de heer J.H. Landwehr, voor het wetenschappelijke fonds.

juni 1972

ICU wordt opgenomen in Wolters-Noordhoff, die als houdstermaatschappij fungeert en haar naam wijzigt in ICU.

1973

Uitgeverij Tango, onderdeel van A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij N.V., wordt opgericht. juli

1975

A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij B.V. wordt als productgroep ondergebracht bij Samsom Uitgeverij B.V. te Alphen a/d Rijn. Uitgeverij Tango wordt opgeheven.

jan. 1977

W.P.N. Schrijver volgt J.H. Landwehr op als algemeen directeur van Sijthoff International Publishing Company B.V. febr.

1977

C. Verweij en W.P.N. Schrijver worden directeuren van Samsom Uitgeverij B.V. en hebben eveneens de leiding over H.D. Tjeenk Willink, A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij B.V. en Sijthoff International Publishers Company B.V.

mrt. 1980

F. Pruyt en A. Visser worden benoemd tot respectievelijk uitgeefdirecteur van A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij B.V. en Sijthoff & Noordhoff International Publishers.

mei 1982

N.V. ICU verandert haar naam in Wolters Samsom Groep N.V.

juni 1983

A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij vereenvoudigt haar naam tot Uitgeverij Sijthoff en verhuist van Alphen a/d Rijn naar Amsterdam.

aug. 1987

fusie van Wolters Samsom Groep met Kluwer tot Wolters Kluwer

okt. 1988

F. Pruyt neemt ontslag als directeur van Uitgeverij Sijthoff en wordt opgevolgd door B. de Groot, directeur van Veen/Luitingh/Kosmos/Contact.

jan. 1989

Binnen de Kluwerwerkmaatschappij Veen/Luitingh/Kosmos/Contact wordt Sijthoff/Luitingh een imprint, onder leiding van uitgeefster H. Leppink. Een deel van het Sijthoff-fonds gaat over naar Veen (managementboeken e.d.), een deel naar Kosmos (reisgidsen en boeken over gezin en gezondheid).

apr. 1989

De Amsterdamse vestiging wordt opgeheven.

mrt. 1999

De Veen Uitgeversgroep maakt zich los van Wolters Kluwer.

mei 2001

Veen Uitgeversgroep en Bosch & Keuning fuseren tot Veen Bosch & Keuning Uitgevers.