Scope and Contents
De Bibliotheca Neerlandica Manuscripta (BNM) zoals thans opgesteld in de UB Leiden (kamer 211) omvat de volgende bestanddelen:
- index op auteurs en/of trefwoorden
- index op literatuur over de handschriften (geordend op bewaarplaats/signatuur)
- index op overdrukken en veilingcatalogi
- index op scriptoria en librijen
- index op kopiisten en bezitters
- index op banden
- index op miniaturen en miniaturisten
Dates
- Creation: Bulk 1900-2000
Creator
Conditions Governing Use
Regels die van toepassing zijn bij het raadplegen van dit materiaal kunnen worden gevonden op de website van de Universiteitsbibliotheek Leiden.
Biographical / Historical
De BNM werd rond 1900 als een persoonlijk onderzoeksinstrument opgezet door Willem Lodewijk de Vreese (1869-1938). De Vreese studeerde Nederlandse taal- en letterkunde in zijn geboortestad Gent; hij promoveerde er in juli 1891 op een proefschrift over Boendale. In de periode 1891-1895 werkte De Vreese in Leiden als redacteur van het Woordenboek der Nederlandsche Taal van De Vries en Te Winkel. In 1893 werd hij tot lid van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde benoemd. Na zijn Leidse periode keerde hij terug naar Gent. In 1896 werd De Vreese daar benoemd tot hoogleraar aan de universiteit. De Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde te Gent benoemde hem in hetzelfde jaar tot briefwisselend lid, in 1902 tot werkend lid. In 1911 volgde De Vreese’s benoeming tot hoofdbibliothecaris van de Gentse Universiteitsbibliotheek. De Vreese, die zich vanwege zijn Vlaams activisme gedurende de Eerste Wereldoorlog genoodzaakt zag uit te wijken naar Nederland, werd in 1919 benoemd tot bibliothecaris van de Rotterdamse Gemeentebibliotheek, een functie die hij tot 1934 vervulde. Op 19 januari 1938 overleed hij te Voorschoten.
De Vreese besefte als een van de eerste geleerden dat een grondige bestudering van Middelnederlandse literatuur ingebed moest zijn in een onderzoek van alle perkamenten en papieren handschriften waarin de teksten overgeleverd zijn. In dat kader bezocht hij honderden bibliotheken, vervaardigde en verzamelde duizenden handschriftbeschrijvingen en ficheerde tienduizenden tekstuele en codicologische gegevens.
Extent
25 meter manuscripten, typoscripten, drukwerk, foto’s, bandwrijfsels; 40 meter fiches
Language of Materials
Dutch; Flemish
Abstract in Dutch
De BNM verzamelt en presenteert gegevens over middeleeuwse handschriften uit de Nederlanden (waar ook ter wereld bewaard), in het bijzonder gegevens over de Middelnederlandse teksten en hun auteurs, over de personen betrokken bij de handschriftproductie en over de bezitters van handschriften, vanaf de Middeleeuwen tot op heden. De BNM bestaat uit mappen met beschrijvingen en afschriften, foto's en bandwrijfsels, alsmede indices in de vorm van kaartenbakken. Een groot deel van de papieren documentatie is toegankelijk via een database.
Abstract in English
The Bibliotheca Neerlandica Manuscripta (BNM) collects and makes available information on medieval manuscripts produced in the Netherlands. The main focus is on Middle Dutch texts and its authors, on the individuals and institutions that were involved in manuscript production (scribes, illuminators, monasteries) and on the former and present owners of manuscripts. The BNM consists of folders with descriptions and transcripts, photographs, rubbings of tooled bindings, and card indexes. A large part of the information can be accessed through a database.
Arrangement
De inventaris die hieronder is toegevoegd beperkt zich tot de omslagen met handschriftbeschrijvingen en afschriften (11 meter). Overzicht:
- Huidige institutionele bezitters (BNM 1-773)
- Huidige particuliere bezitters (BNM 774-977)
- Institutionele bezitters, tweede keus (BNM 981-1370)
- Particuliere bezitters, tweede keus (BNM 1371-1566)
- Verwijzingen voormalige institutionele bezitters (BNM 1567)
- Verwijzingen voormalige particuliere bezitters (BNM 1568)
- Oude inventaris bezitters (BNM 1569)
- Aantekeningen De Vooys, Van de Graft, Lieftinck (BNM 1570-1613)
- Afschriften A-Z, Ruusbroec, Molenarinne, kalenders, Mone, Overmaat, Feugen, Tauler (BNM 1614-1923)
Physical Location
Universiteitsbibliotheek Leiden, Bijzondere Collecties
Other Finding Aids
De database van de BNM is ondergebracht bij Huygens ING: https://bnm-i.huygens.knaw.nl/
Immediate Source of Acquisition
Na De Vreese’s dood in 1938 werd de BNM door de Nederlandse overheid aangekocht en ondergebracht in de Universiteitsbibliotheek Leiden. Het documentatie-apparaat wordt sindsdien beheerd als onderdeel van de collectie Westerse handschriften. Documentatie van derden werd in de loop der tijd toegevoegd aan de BNM, zoals foto’s van verluchte handschriften (nalatenschap A.W. Byvanck), fichiers (nalatenschap J.J. Mak) en beschrijvingen van Middelnederlandse handschriften uit de KB Brussel (kopie van de inventaris van J. Deschamps uit 1972). In 2019 ontving de BNM afschriften door J. Staat van manuscripten met de Natuurkunde van het geheelal (BNM 1924-1933).
Accruals
De BNM verzamelt nog steeds informatie over Middelnederlandse handschriften. De fichiers zijn afgesloten; nieuwe gegevens worden ingevoerd in de database.
Existence and Location of Copies
De omslagen met handschriftbeschrijvingen en afschriften (BNM 1-1938) zijn digitaal beschikbaar via de inventaris bij deze collectiebeschrijving.
Bibliography
- Biemans, J.A.A.M., Middelnederlandse bijbelhandschriften = Codices manuscripti sacrae scripturae Neerlandicae. Leiden 1984.
- Biemans, J.A.A.M.,
De Bibliotheca Neerlandica Manuscripta: reorganisatie en voortzetting van een documentatie-apparaat
. In: A.J. Geurts (ed.), Ontsluiting van middeleeuwse handschriften in de Nederlanden. Verslag van studiedagen gehouden de Nijmegen, 30-31 maart 1984. Nijmegen 1987 (Nijmeegse codicologische cahiers, 8-9), p. 47-67. - Biemans, J.A.A.M., Vijftig jaar BNM in de Leidse UB. Leiden 1989. (Kleine publicaties van de Leidse Universiteitsbibliotheek, 3).
- Biemans, J.A.A.M., Onsen Speghele Ystoriale in Vlaemsche : codicologisch onderzoek naar de overlevering van de Spiegel historiael van Jacob van Maerlant, Philip Utenbroeke en Lodewijk van Velthem, met een beschrijving van de handschriften en fragmenten. Leuven 1997. 2 dln. (Schrift en schriftdragers in de Nederlanden in de middeleeuwen, 2) (ook verschenen (als proefschrift Utrecht, 1995)
- Biografisch portaal (De Vreese, W.L.)
- Bouwman, A.Th.,
De Bibliotheca Neerlandica Manuscripta: van kaartenbak tot database
. In: J.M.M. Hermans en K. van der Hoek (eds.), Boeken in de late Middeleeuwen: verslag van de Groningse Codicologendagen 1992. Groningen 1994. (Boekhistorische reeks, 1), p. 301-312. - Bouwman, A.Th. en G. Warnar,
Willem de Vreese en de Ruusbroec-handschriften
. In: Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde 110 (1994), p. 301-324. - Bouwman, A.Th.,
BNM-database bereikbaar via OPC
. In: CRI-Bulletin, oktober 1995, p. 11-14. - Bouwman, A. ‘Op expeditie langs Europese bibliotheken. Willem De Vreese en de Middelnederlandse handschriften’. In: De Boekenwereld. Blad voor bijzondere collecties 37 (2021), p. 18-25.
- DBNL (De Vreese, W.L.)
- Dijk,R.Th.M. van,
Titus Brandsma en de bestemming van de "Bibliotheca Neerlandica Manuscripta" van Willem de Vreese
. In: Ons geestelijk erf 72 (1998), p. 273-292; 73 (1999), p. 40-72. - Lieftinck, G.I.,
De Bibliotheca Neerlandica Manuscripta
. In: Het boek 26 (1940-1942), afl. 4 (1942), p. 365-368. - G.I. Lieftinck en J.P. Gumbert, Manuscrits datés conservés dans les Pays-Bas : catalogue paléographique des manuscrits en écriture latine portant des indications de date. Amsterdam/Leiden 1964-1988. 2 dln.
- Lievens, R., Middelnederlandse handschriften in Oost-Europa. Gent 1963. (Leonard Willemsfonds, 1)
- Stooker, K. en Th. Verbeij, Collecties op orde. Middelnederlandse handschriften uit kloosters en semi-religieuze gemeenschappen in de Nederlanden. Leuven 1997. 2 dln. (Miscellanea Neerlandica, 25-26). (Ook verschenen als proefschrift Leiden)
- Vermeeren, P.J.H., De Bibliotheca Neerlandica Manuscripta van Willem de Vreese. Utrecht 1953. (proefschrift UvA).
- Vreese, W. De,
Over eene bibliotheca Neerlandica manuscripta
. In: Verslagen en Mededeelingen der Koninlijke Vlaamsche Academie (1902), dl. II, p. 205-250. - Warnar, G. en A.Th. Bouwman,
The Bibliotheca Neerlandica Manuscripta as an electronic database: achievements and expectations
. In: R. Schlusemann, J.M.M. Hemans en M. Hoogvliet (eds.), Sources for the history of Medieval books and libraries. Groningen 1999, p. 339-352.
General
Het fysieke materiaal kan worden ingezien in kamer 211 van de UB Leiden. Bezoekers gelieve zich eerst te melden bij de balie van de Leeszaal Bijzondere Collecties en zich daar in te schrijven in het gastenboek.
Processing Information
Nadat de BNM in 1939 werd overgebracht naar de UB Leiden zijn diverse beheerders en medewerkers doende geweest om dit particuliere werkinstrument om te vormen en uit te bouwen tot een documentatie-apparaat voor algemeen gebruik: G.I. Lieftinck, A.L. de Vreese, I. van der Liet, J.M. Willeumier-Schalij, R. Lievens, P.C. Boeren, P.F.J. Obbema, J.A.A.M. Biemans, A.T. Bouwman en G. Warnar. Sommige onderdelen werden bijgehouden en uitgebreid (zoals de indices op auteurs/trefwoorden en literatuur over de handschriften, de fotodocumentatie), andere werden afgesloten (bijv. indices op banden, miniaturen en miniaturisten). Voor beschrijving van de BNM in zijn papieren vorm zie vooral Vermeeren 1953 en Biemans 1989.
De Vreese had lang het voornemen om zijn BNM in druk uit te geven, maar dat is nooit gerealiseerd, ook niet na pogingen van de Amsterdamse hoogleraar Wytze Hellinga. Wel is een aantal belangrijke bronnenpublicaties ondenkbaar zonder de BNM (zoals Lievens 1963, Lieftinck & Gumbert 1964-1988, Biemans 1984, Biemans 1997, Stooker & Verbeij 1997).
In 1991 erkende NWO de BNM als landelijk expertisecentrum. Een jaar later gaven NWO en het toenmalige Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen een projectsubsidie waarmee een deel van de tekstuele, codicologische en bibliografische gegevens uit de kaartenbakken aan de hand van recente literatuur werd geanalyseerd en ingevoerd in een algemeen toegankelijke database. Begin 1997 werd door NWO subsidie toegekend voor een vervolgproject. Hiermee werden – eveneens na analyse met behulp van recente publicaties – de gegevens van kleinere teksten en van bezitters ingevoerd. In 2013 honoreerde CLARIN een gezamenlijke projectaanvraag van Universiteit Leiden, Huygens ING en Universiteit Utrecht, waarmee de elektronische gegevens overgezet konden worden naar een nieuwe datastructuur en editieomgeving, die beter toegankelijk is voor de gebruikers (BNM-I).
De handschriftbeschrijvingen en afschriften vormen de kern van de BNM. Om deze manuscripten, typoscripten en knipsels uit drukwerk online beschikbaar te kunnen stellen werden zij dankzij een projectsubsidie van het landelijk conserveringsprogramma Metamorfoze opnieuw geborgen in omslagen en gedigitaliseerd. De scans zijn in 2015 online gezet (zie Existence and Location of Copies).
Subject
- Vreese, Willem de, 1869-1938 (Person)
- Title
- Collection guide of the Bibliotheca Neerlandica Manuscripta (1900-2000)
- Subtitle
- Bibliotheca Neerlandica Manuscripta
- Author
- André Bouwman, 2015
- Date
- 2015
- Language of description
- Dutch; Flemish
- Script of description
- Code for undetermined script
- Language of description note
- Beschrijving is in het Nederlands.
Revision Statements
- 3 June 2020: latest update
Repository Details
Part of the Leiden University Libraries Archives & Collections Repository
Witte Singel 27
Leiden 2311 BG Netherlands
+31 71 527 2857
specialcollections@library.leidenuniv.nl