Het was in 1860, dat de Bossche stadsarchivaris Rogier van Zuijlen zijn "Inventaris van het Groot Archief der Gemeente `s-Hertogenbosch" op last van het gemeentebestuur kon doen uitgeven. Hoeveel er ook vanuit het huidige gezichtspunt op mag aan te merken zijn, de door hem gemaakte ordening heeft het lot op onze dagen aan zeer vele mogelijk gemaakt de bronnen te vinden, waaruit zij hun studies hebben opgebouwd. Vele jaren lang heeft Van Zuijlen met een ongekende ijver de toegankelijkheid tot de Bossche archieven trachten te verbeteren, met name door de uitgave van een serie uittreksels van de belangrijkste posten uit de oude stadsrekeningen. Met het verschijnen van de tiende aflevering in 1876, betrekking hebbende op de laatste jaren van de achttiende eeuw en op de afzonderlijk gehouden renterekeningen werd dan ook een tijdperk afgesloten, dat kennelijk als een bloeiperiode van het Bossche gemeentearchief mag worden gekenschetst. Immers in 1865 was ook een regestenlijst uitgekomen, van de grote en oude oorkondeverzameling, samengesteld door de gemeentesecretaris Mr. J.N.G. Sassen. Het is te begrijpen, dat men lange tijd gemeend heeft, dat deze ordening door van Zuijlen een definitieve was, totdat langzamerhand toch de gedachte begon door te dringen, dat een gehele of gedeeltelijke herinventarisatie niet te vermijden zou zijn. Het is dan ook met een bijzondere vreugde, dat het eerste resultaat van deze veranderde denkwijze hierbij begroet mag worden in de vorm van de inventarissen van de Archieven van de Parochie en van de Schaarmeesters van het dorp Orthen. De heer H.B.M. Essink, jur. drs., die zich als volontair aan het Bossche Gemeentearchief in de archiefwetenschappen bekwaamt, heeft dit werk in een korte tijd tot een, naar zijn mening, goed einde gebracht.
Dat het juist Orthen is geweest, dat hiervoor in aanmerking kwam, vindt zijn oorzaak in het feit, dat in 1952 de pastoor van Orthen de bemiddeling inriep van mijn ambtsvoorganger, de heer H.J.M. Ebeling, om het archief van zijn parochie te ordenen, nadat de slechte toestand, waarin de stukken verkeerden, door de heer C. Kuys, oudstadsbinder, zou zijn verbeterd. Tevens zou een ordening van dit betrekkelijk rijke archief de mogelijkheid scheppen tot het verkrijgen van een beter inzicht in de ingewikkelde verhouding tussen de stad `s-Hertogenbosch en de gemeenschap van Orthen vroeger en nu.
In dit verband was het vanzelfsprekend, dat ook het archief van de Schaarmeesters van het dorp Orthen - sinds 1865 onder berusting van de Bossche stadsarchivaris - onmiddellijk daarop voor een definitieve inventarisatie in aanmerking diende te komen. De geschiedenis van het dorp Orthen en haar "gemeynt" (mark in objectieve zin) staat momenteel immers in het centrum van belangstelling, zowel van administratiefrechtelijke- als rechtshistorische zijde. Bovendien was van de inhoud van dit archief - buiten datgene wat Bondam vermeld heeft - nog niets bekend. Toen de Bossche archieven immers geordend werden maakte het Orthense archief nog geen deel uit van de gemeentelijke verzameling. Het werd sindsdien slechts gebrekkig beschreven.
Zo vindt men thans in een band de archieven van kerkelijke en wereldlijk Orthen verenigd. Aanvankelijk bestond onzerzijds nog in het plan om bij wijze van supplement een soort brievenlijst van belangrijke losse stukken uit het eigenlijke Bossche gemeentearchief, op Orthen betrekking hebbend, aan deze uitgave toe te voegen. De willekeurigheid hiervan door het volkomen persoonlijk karakter van de keuze en het feit, dat een volkomen betrouwbaar overzicht over de gemeentelijke archivalia nog niet te realiseren is, hebben ons van dit plan doen afstappen.
Orthen "de moedervlek van Den Bosch", zoals wordt opgemerkt, mag trots zijn op zijn geschiedenis, die, onverbiddelijk verbonden met het glorievolle verleden van de vierde hoofdstad van het hertogdom Brabant, nochtans altijd zijn eigen kenmerken heeft vertoond.
`s-Hertogenbosch, 24 mei 1954. De archivaris, L.P.L. Pirenne
Ga naar de homepage van Erfgoed 's-Hertogenbosch