H. Frisk, Griechisches Etymologisches Wörterbuch, I (Heidelberg, 1960), p. 498-499
P. Chantraine, DELG, I (Paris, 1968), p. 341
H.-E. Stier, Die geschichtliche Bedeutung des Hellenennamens, Cologne-Opladen, 1970 (Arbeitsgemeinschaft für Forschung des Landes Nordrhein-Westfalen, 159), p. 13-27
C. Ulf, Griechische Ethnogenese versus Wanderungen von Stämmen und Stammstaaten, dans C. Ulf (éd.), Wege zur Genese griechischer Identität, Berlin, 1996, p. 265-270
P. Vanicelli, dans RFIC, 117 (1989), p. 34-48
Platon, Timée, 21e
Xénophon, An., VII, 6, 8
Xén., An., I, 8, 1
V. Rotolo, La comunicazione linguistica fra alloglotti nell'antichità classica, dans Studi classici in onore di Q. Cataudella, I, Catane, 1972, p. 395-414
D-K 6 8 A 1a (I, p. 51)
H. Bonitz, Index Aristotelicus, Berlin, 1870, p. 238
Aristote, Poétique, 1458 a 26)
Von Arnim, SVF, III, 214, 13
Diogène Laërce, VII, 59)
Souda f 394 (IV, p. 729 Adler)
P. Oxy. VII 1012 fr. 17
R. Bichler, «Hellenismus». Geschichte und Problematik eines Epochenbegriffs, Darmstadt, 1983 (Impulse der Forschung, 41), p. 55-109
R. Kassel, Die Abgrenzung des Hellenismus in der griechischen Literaturgeschichte, Berlin, 1987
Kleine Schriften, Berlin, 1991, p. 154-173
A. Demandt, Hellenismus - die moderne Zeit des Altertums?, dans B. Funck (éd.), Hellenismus. Beiträge zur Erforschung von Akkulturation und politischer Ordnung in den Staaten des hellenistischen Zeitalters, Tübingen, 1996, p. 17-27 (spéc. 17-18)
P. Cartledge, Introduction, dans P. Cartledge-P. Garnsey-E. Gruen (éd.), Hellenistic Constructs. Essays in Culture, History and Historiography, Berkeley-Los Angeles-Londres, 1997, p. 2-8 (avec la bibliographie)
I. Opelt, Griechische und lateinische Bezeichnungen der Nichtchristen. Ein terminologischer Versuch, dans VCr, 19 (1965), spec. p. 9
C. Van Liefferinge, Quelques réflexions sur la portée nationale du paganisme, dans De la religion à la philosophie. Mélanges offerts à André Motte, Liège, 2001, p. 253-254
G.W.H. Lampe, A Patristic Greek Lexicon, Oxford, 1961, p. 451
Martyre d'Ignace d'Antioche, II, 1, 6
Eusèbe, Demonstratio euangelica, I, 2
HE, III, 27
W. Kock (Sur le sens de quelques mots et expressions chez Julien:, dans RBPh, 7 [1928], p. 539)
Discours IV, 5 [PG, 36, 536 A]
G.W. Bowersock, Hellenism in Late Antiquity, Cambridge, 1990, p. 9-10
K. Lechner, Hellenen und Barbaren im Weltbild der Byzantiner. Die alten Bezeichnungen als Ausdruck eines neuen Kulturbewußtseins, diss. Munich, 1954, p. 7-21
I. Rochow, Zu einigen oppositionellen religiösen Strömungen, dans Byzanz im 7. Jahrhundert, Berlin, 1978 (Berliner Byzantinische Arbeiten, 48), p. 227-229
J. Bouffartigue, Julien ou l'hellénisme décomposé, dans S. Saïd (éd.), Quelques jalons pour une histoire de l'identité grecque. Actes du Colloque de Strasbourg 25-27 octobre 1989, Leyde-New York-Copenhague-Cologne, 1991, p. 251-266
Épiphane de Salamine, Panarion, Anacephalaeosis, 3 (GCS, p. 163, 1 - 164, 16)
J. Irmscher, Ellenismo tra continuità e innovazioni, dans Cultura e lingue classiche, 3 : 3° convegno di aggiornamento e di didattica, III, Rome, 1993, p. 161-168 [non uidi]
L-S-J, p. 536
ThWNT, II, p. 503 et n. [Windisch]
Sophocles, p. 451
J. Jüthner, Hellenen und Barbaren, Leipzig, 1923, p. 39, 41-42, 132 (n. 99), 153 (n. 299), 155 (n. 310), 157 (n. 325)
R. Laqueur, Hellenismus. Akademische Rede zur Jahresfeier der Hessischen Ludwigs-Universität am 1. Juli 1924, Giessen, 1925, p. 22-25
M. Hengel, Zwischen Jesus und Paulus. Die «Hellenisten», die «Sieben» und Stephanus, dans ZThK, 72 (1975), p. 166-168
Juden, Griechen und Barbaren. Aspekte der Hellenisierung des Judentums in vorchristlicher Zeit, Stuttgart, 1976 (Stuttgarter Bibelstudien, 76), spéc. p. 77-93
L. Canfora, Ellenismo, Rome-Bari, 1995, p. 85-89
M. Casevitz, Hellenismos. (n. 15), p. 9-16
La Souda (m 882 [III, p. 383 Adler])
Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache, I/2, Hanovre, 1892, p. 261
A. Debrunner, Griechische Wortbildungslehre, Heidelberg, 1917, p. 136-138
J.D. Meerwaldt, De verborum quae vulgo dicuntur imitativa natura et origine, dans Mnemosyne, 56 (1928), p. 409-414
J.A.C. Greppin, dans AOrientHung, 50 (1997), p. 107-109 (spéc. 108)
J. Deininger, Der politische Widerstand gegen Rom in Griechenland 217-86 v. Chr., Berlin-New York, 1971, p. 45 et 256
J. Kramer, Die Sprachbezeichnungen Latinus und Romanus im Lateinischen und Romanischen, Berlin, 1998, p. 92
Flavius Josèphe, BJ, II, 463
Les Caecilii, la Sicile et le judaïsme, dans Maia, 51 (1999), p. 243-246
E.M. Smallwood, The Jews under Roman Rule, Leyde, 1976 (Studies in Judaism in Late Antiquity, 20), p. 206, n. 15
L.H. Feldman (Jew and Gentile in the Ancient World. Attitudes and Interactions from Alexander to Justinian, Princeton, 1993, p. 345)
R. Dan, «Judaizare» - the Career of a Term, dans R. Dan - A. Pirnat [éd.], Antitrinitarianism in the Second Half of the 16th Century, Budapest-Leyde, 1982 [Studia humanitatis, 5], p. 25-34
Xén., An., IV, 5, 34
Arr., An., VII, 6, 3
D.F. Graf, Medism. The Origin and Significance of the Term, dans JHS, 104 (1984), p. 15-30
Lucien, Philopseudès, 31
Platon, Lysis, 223a
E. Tichy, Onomatopoetische Verbalbildung des Griechischen, dans SAWW, 409 (1983), p. 272-275
Hérodote (II, 57, 2)
Grecs, Romains et Barbares. À la recherche de la conscience ethnique et linguistique des Grecs et des Romains, dans RBPh, 75 (1997), p. 37-57
M. Dubuisson, Barbares et barbarie dans le monde gréco-romain, dans AC, 70 (2001), p. 1-16
D.J. Mosley, Envoys and Diplomacy in Ancient Greece, Wiesbaden, 1973, p. 55
Diodore, XI, 28, 1:
L. Piccirilli, La diplomazia nella Grecia antica: temi del linguaggio e caratteristiche degli ambasciatori, dans MH, 58 (2001), p. 9
W.F. Walbank, The Problem of Greek Nationality, dans Phoenix, 5 (1951), p. 41-60
Selected Papers. Studies in Greek and Roman History and Historiography, Cambridge, 1985, p. 1-19
Th. Harrison (éd.), Greeks and Barbarians, Edinburgh, 2002, p. 234-256
J.M. Hall, The Role of Language in Greek Ethnicities, dans PCPhS, 41 (1995), p. 83-100
Ethnic Identity in Greek Antiquity, Cambridge, 1997
W. Speyer, Die Griechen und die Fremdvölker. Kulturbegegnungen und Wege zur gegenseitigen Verständigung, dans Eos, 77 (1989), p. 17-29 (spéc. p. 27)
Über die Uneindeutigkeit des Barbarischen, dans ZAnt, 45 (1995), p. 359-369
Th. HARRISON, Herodotus' Conception of Foreign Languages, dans Histos [on-line], 2 (1998)
M.L. WEST, The East Face of Helicon, Oxford, 1997, p. 606-609
G. Nenci, L'Occidente «barbarico», dans Hérodote et les peuples non grecs, Entretiens de la Fondation Hardt, XXXV, Vandœuvres-Genève, 1990, p. 310-311
C. W. Müller, Fremderfahrung und Eigenerfahrung, dans Philologus, 141 (1997), p. 200-214
A. Dihle, Die Griechen und die Fremden, Munich, 1994, p. 41-44
G. Pugliese Carratelli, Le guerre mediche ed il sorgere della solidarità ellenica, dans La Persia e il mondo Greco-Romano, Rome, 1966, p. 147-156
I. Weiler, Greek and Non-Greek in Archaic Period, dans GRBS, 9 (1968), p. 21-29
E. Schütrumpf, Kosmopolitismus oder Panhellenismus?, dans Hermes, 100 (1972), p. 5-29
Panégyrique, 50
G. Dobesch, Der panhellenische Gedanke im 4. Jh. v. Chr. und der «Philippos» des Isocrates, Vienne, 1968, p. 156
J. Jüthner, Isocrates und die Menschheitsidee, dans F. Seck (éd.), Isocrates, Darmstadt, 1976 (WdF, 351), p. 122-127
S. Usher, Isocrates: Paideia, Kingship and the Barbarians, dans H.A. Khan (éd.), The Birth of the European Identity: the Europe-Asia Contrast in Greek Thought, Nottingham, 1993, p. 131-145
S. Jäkel, Einige Beobachtungen zum Begriff des Barbarentums im Werk des Isocrates, dans Arctos, 25 (1991), p. 69-76
Thucydide (II, 41)
H. Petersmann, Bild und Gegendbild des uir bonus dicendi peritus in der römischen Literatur von ihren Anfängen bis in die frühe Kaiserzeit, dans Vir bonus dicendi peritus. Festschrift für A. Weische zum 65. Geburtstag, Wiesbaden, 1997, p. 322
Nicomaque, 7
W. Speyer, art. Barbar, dans JbAC, 10 (1967), col. 265
H. Petersmann, Zur Sprach- und Kulturpolitik in der klassischen Antike, dans SIC, 17 (1998), p. 87-101
Th. Fögen, Bezüge zwischen antiker und moderner Sprachnormentheorie, dans LF, 121 (1998), p. 199-219
K. Sier, Zwischen Ontologie und Sprachbeobachtung. Zur Entstehung eines Sprachnormenbewußtseins bei den Griechen, dans S. Deminger - Th. Fögen - J. Scharloth - S. Zwickl, Einstellungsforschung in der Soziolinguistik und Nachbardisziplinen, Stuttgart, 2000 p. 1-12
J. Werner, Kenntnis und Bewertung fremder Sprachen bei den antiken Griechen. Griechen und «Barbaren»: zum Sprachbewußtsein und zum ethnischen Bewußtsein im frühgriechischen Epos, dans Philologus, 133 (1989), p. 169-176
Alc. I, 111a
B. Funck, Griechen in Perserreich, dans A. Demandt (éd.), Mit Fremden leben. Eine Kulturgeschichte von der Antike bis zur Gegenwart, Munich, 1995, p. 24-36
Ph. Huyse, Die Rolle des Griechischen im «hellenistischen» Iran, dans Hellenismus (n. 11), p. 62-63
Br. Tripodi, Parlare con l'altro: la comunicazione verbale fra Greci e barbari e il ruolo dell'interprete nell'Anabasi di Senofonte, dans La 'parola ' delle immagini e delle forme di scrittura. Modi e tecniche della comunicazione nel mondo antico, Messine, 1998 (Pelorias, 1), p. 93-110
M. Moggi, Lingua e identità culturale nel mondo antico, dans R. Bombi - G. Graffi, Ethnos e comunità linguistica: un confronto metodologico e interdisciplinare. Atti del convegno int. Udine 5-7 dicembre 1996, Udine, 1998, p. 97-113
Contre Ctésiphon, 172
Chariton (IV, 5)
Lucien (Deorum concilium, 9, 6)
A. Toynbee, The Hellenic Usage of the Terms «Barbarian» and «Hellene», dans Some Problems of Greek History, Londres, 1969, p. 60-61
U. Fantasia, Tucidide. La guerra del Peloponneso. Libro II, Pise, 2003, p. 512-513
H. Steinthal, Geschichte der Sprachwissenschaft bei den Griechen und Römern, Berlin, 1890, p. 252-253
Rhét., III, 5, 1407 a 19
Apollonios Dyscolos (p. 198, 7 Bekker)
Quintilien, I, 5, 5
R. Müller, Sprachbewußtsein und Sprachsituation im lateinischen Schrifttum der Antike, Munich, 2001 (Zetemata, 111), p. 249-251
J. Martin, Antike Rhetorik. Technik und Methode, Munich, 1974, p. 250, 259-260 et 330
Cicéron, Orator, 79
PCG, VII, p. 576 K-A
GGM, I, p. 109 Müller
F. Pfister, Die Reisebilder des Herakleides, dans SAWW, 227/2 (1951), p. 221-222
K. Latte (Zur Zeitbestimmung des Antiatticista, dans Kleine Schriften, Munich, 1968, p. 623 et n. 28)
T. Adamik, Bemerkungen zum Barbarismus, dans AAntHung, 30 (1982-1984), p. 395-399
U. von Wilamowitz-Moellendorff, Geschichte der griechischen Sprache, dans Kleine Schriften, III, Berlin, 1969, p. 482
H. Petersmann, Zur Entstehung der hellenistischen Koine, dans Philologus, 139 (1995), p. 3-14
C.J. Vooys, Lexicon Philodemeum, I, 1934, p. 103-104
G. M. Rispoli, dans RAAN, 55 [1980], p. 67-75
P. Col. Zen. II 66
Cl. Préaux, Remarques sur l'entité hellénistique, dans CE, 40 (1965), p. 130, n. 1
Le monde hellénistique, I, Paris, 1978, p. 5-6
W.L. Westermann - C.W. Keyes - H. Liebesny (Zenon Papyri, II, New York, 1940, no 66, p. 16-17)
Sextus Empiricus (I, à partir de 184)
S. Swain, Hellenism and Empire. Language, Classicism, and Power in the Greek World, AD 50-250, Oxford, 1998, p. 55
J.F. Oates - A.E. Samuel - C. Bradford Welles, Yale Papyri in the Beinecke Rare Book and Manuscript Library, I, New Haven-Toronto, 1967 [ASP, 2], no 46, p. 122
U. Wilcken, dans AFP, 14-15 (1941), p. 154
UPZ I 7, 13
8, 14
15, 17
Philon, De specialibus legibus, II, 165-166 (V, p. 126-127 Cohn)
Cicéron, De finibus, II, 49: non solum Graecia et Italia, sed etiam omnis barbaria commota est, et Quintilien, V, 10, 24
R. Vainio, Causes of Barbarisms and Threats to Latinitas, dans J. Vaahtera et R. Vainio (éd.), Utriusque linguae peritus. Studia in honorem T. Viljamaa, Turku, 1997, p. 140
I. von Bredow, Der Begriff der Mixhellenes, dans Hellenismus (n. 11), p. 467-474
M. Casevitz, Le vocabulaire du mélange démographique: mixobarbares et mixhellènes, dans V. Fromentin - S. Gotteland (éd.), Origines gentium, Bordeaux, 2001, p. 41-47
E.Ch.L. van der Vliet, L'ethnographie de Strabon: idéologie ou tradition?, dans Strabone. Contributi allo studio della personalità e dell'opera, I, Pérouse, 1984, p. 27-86
Strabon, II, 3, 4
R. Müller, Hellenen und Barbaren im Spiegel der hellenistischen Philosophie, dans Klio, 68 (1978), p. 183-189
De Alexandri fortuna aut uirtute, I, 6
E. Almagor, Strabo's Barbarophonoi, dans SCI, 19 (2000), p. 133-138
et par L. Innocente, Sul significato di «barbarophonos», dans ILing, 19 (1996), p. 121-126
R. Vainio, Latinitas and Barbarism according to the Roman Grammarians. Attitudes towards Language in the Light of Grammatical Examples, Turku, 1999, p. 85
A. Fraschetti, Aristosseno, i Romani e la «barbarizzazione» di Poseidonia, dans AION (Arch), 3 (1981), p. 97-115
G.W. Bowersock, Les Grecs «barbarisés», dans Ktèma, 17 (1992), p. 249-257
The Barbarism of the Greeks, dans HSPh, 97 (1995), p. 3-14
I. Opelt, La coscienza linguistica dei Romani, dans A&R, 14 (1969), p. 21-37
R. Oniga, Lingua e identità etnica nel mondo romano, dans Plurilinguismo, 4 (1991), p. 49-64
Legatio ad Gaium, 147
G. Delling, Philons Enkomion auf Augustus, dans Klio, 54 (1972), p. 183
M. Dubuisson, Remarques sur le vocabulaire grec de l'acculturation, dans RBPh, 60 (1982), p. 17-18
Pollux (V, 154 [I, p. 302 Bethe]
Dem. ev. X, 465b
Discours XI (Antiochos), 103 (I, 469-470 F)
A.-J. Festugière, Antioche païenne et chrétienne, Paris, 1959 (BEFAR, 194), p. 220-222
B. Schouler, Hellénisme et humanisme chez Libanios, (n. 15), p. 267-285
P.R. FRANKE, Dolmetschen in hellenistischer Zeit, dans J. Werner et alii (éd.), Zum Umgang mit fremden Sprachen in der griechisch-römischen Antike, Stuttgart, 1992 (Palingenesia, 36), p. 94
J. Werner, Nichtgriechische Sprachen im Bewußtsein der antiken Griechen, dans Festschrift R. Muth, Innsbruck, 1983, p. 583-595
G. Daux, Mys au Ptôion, dans Hommages à W. Deonna, Bruxelles, 1957, p. 157-162
M. Leiwo, Language Attitude and Patriotism, dans Arctos, 30 (1996), p. 127-128
Héliodore, II, 30, 1:
Denys d'Halicarnasse, Lettre à Pompée, II, 5, 4
W. Schmid, Atticismus, I, p. 10
Plutarque, Adversus Colotem, 16 (= M. 1116 E):
Lucien, Philopseudès, 34, 9:
Eusèbe, HE, VII, 25, 26
A. Thumb, Die griechische Sprache im Zeitalter des Hellenismus, Strasbourg, 1901 [Berlin-New York, 1974], p. 32
AJ, I, 128
Numa, 13, 9
Ernout-Meillet, DELL, p. 31
A. Strobach, Plutarch und die Sprachen, Stuttgart, 1997 [Palingenesia, 64], p. 76
M.-L. Freyburger, Dion Cassius et l'étymologie: auctoritas et augustus, dans REG, 105 (1992), p. 239-241
Dion Cassius et les emprunts au latin, dans Cl. Brixhe (éd.), La koiné grecque antique, III (les contacts), Nancy, 1998, p. 141
A. D'Angelo, Un «encomio» di Alessandro Magno in Plutarco: il De Alexandri Magni fortuna aut uirtute, or. I, dans I. Gallo [éd.], Seconda miscellanea filologica, Naples, 1995, p. 173-184
Th. S. Schmidt, Plutarque et le Barbare. La rhétorique d'une image, Louvain-Namur, 1999 (Collection d'Études classiques, 14), p. 273-286
A. D'Angelo, Plutarco. La fortuna o la virtù di Alessandro Magno or. I, Naples, 1998 (Corpus Plutarchi Moralium, 29), ad loc
S. Humbert, Plutarque, Alexandre et l'hellénisme, (n. 15), p. 169-182
Flavius Josèphe (Contre Apion, I, 180)
Bibliothèque, codex 250, p. 442a 23 Bekker (VII, 136 Henry)
D. Fausti, Lo stereotipo della superiorità della cultura greca, dans Prometheus, 19 (1993), p. 266-267
J.F. Kindstrand, Anacharsis. The Legend and the Apophthegmata, Stockholm, 1981, p. 26-28
E.L. Bowie, Hellenes and Hellenism in Writers of the Early Second Sophistic, (n. 15), p. 183-204
Greek Literature and the Roman Empire. The Politics of Imitation, Oxford, 2001, spéc. p. 1-38
P. Desideri, Quale storia per i Greci nell'impero romano?, dans Identità e valori fattori di aggregazione e fattori di crisi nell'esperienza politica antica, III (Rome, 1998), p. 171-181
Questioni di identità greca nell'impero romano, dans MediterrAnt, 1 (1998), p. 15-22
Ellenismo imperiale (I-II sec. D.C.), dans Studia historica, 19 (2001), p. 165-188
The Meaning of Greek Historiography of the Roman Imperial Age, dans E.N. Ostenfeld (éd.), Greek Romans and Roman Greeks, Aarhus, 2002, p. 216-224
P. Veyne, L'identité grecque devant Rome et l'Empereur, dans REG, 112 (1999), p. 510-567
HE, I, 8, 97
A. Cameron - S.G. Hall, Eusebius. Life of Constantine, Oxford, 1999, p. 265-266
HE, I, 22, 35
Discours IV (Contre Julien I), 98-112 (PG 35, 633 C - 649 B = SC, no 309)
R. Dostálová, Christentum und Hellenismus. Zur Herausbildung einer neuen kulturellen Identität im 4. Jahrhundert, dans ByzSlav, 44 (1982), p. 1-12
A. Kurmann, Gregor von Nazianz : Oratio IV gegen Julian - Ein Kommentar, Bâle, 1988 (Schweizerische Beiträge zur Altertumswissenschaft, 19), p. 329-380
A.G. Nikolaidis,. Plutarch on Greek and Barbarian Characteristics, dans WS, n.F. 20 (1986), p. 229-244
P. Desideri, Dione di Prusa. Un intellectuale greco nell'impero romano, Messine-Florence, 1978, p. 410
Dione di Prusa fra ellenismo e romanità, dans ANRW, II, 33, 5 (1991), p. 3896-3902
H. Strohm, «Hellenisch» als Wertbegriff. Beobachtungen zum hellenischen Kulturbewußtsein, dans WHB, 24 (1982), p. 1-13 (spéc. 8)
N. Méthy, Dion Chrysostome et la domination romaine, dans AC, 63 (1994), p. 174-192
T. Whitmarsh, Alexander's Hellenism and Plutarch's Textualism, dans CQ, 52 (2002), p. 174-192
J. Vogt, Reichsbildung und Sprachgemeinschaft in der römischen Republik, dans Saeculum, 26 (1975), p. 1-12