Ηχητικός μουσειολογικός σχεδιασμός: το μουσειακό ηχοτοπίο και η λειτουργία του

Abstract

This research aims at defining a theoretical framework which could become the basis for the expansion of museological design towards the inclusion of sound as a fundamental element of museological experience. This work additionally focuses on studying the meaning of sonic forms and, particularly, on enriching the methodological approaches towards a functional upgrade of sonic communication media within the museum environment. Based on interdisciplinary confluence of theories about acoustic experience, material culture and museology as well as on critical analysis of current applications of sound design, the hypothesis that the sonic environment can play a decisive role in the communicational act which takes place in the museum when it is considered holistically as a composed soundscape in synergy with museological and architectural design is substantiated. Acoustic experience, as a vital component of how visitors experience museums, is a field of promising possibilities as much as particularities which require specific design strategies and therefore a new kind of specialist, the museum-sound designer who must be included as an essential member within the creative museum design team. The first part of this work deals with the definitions and clarifications necessary in order to compose a theoretical basis for museological sonic design. The notion and meaning of sound object are thoroughly discussed taking under consideration the theory of acousmatic music and the contemporary study of material culture emphasizing on the semiotics of sonic forms, the influence of the fundamental principles of ecological psychology and the concept of soundscape as a system of acoustic communication. In order to define the meaning of sonic forms within the museum environment, the premises resulting from the first part are correlated with contemporary museological theoretical approaches regarding the notions of museum experience, museum objects, educational and communicational functions of the museum. In the second part a parallel development of theory and practice of sonic museological design is proposed. The development of sound design applications in museum exhibitions is examined, the structure and function of museum soundscape is analyzed and a typology of content design strategies is introduced, supported by the presentation of various characteristic examples. In conclusion, an innovative methodological model for sonic museological design is proposed.

H παρούσα διατριβή στοχεύει στη δημιουργία ενός θεωρητικού πλαισίου με βάση το οποίο ο μουσειολογικός σχεδιασμός μπορεί να επεκταθεί σε μια ακόμη διάσταση συμπεριλαμβάνοντας τον ήχο σαν δομικό στοιχείο της μουσειακής εμπειρίας. Η εργασία αυτή εστιάζει επιπροσθέτως στη μελέτη του νοήματος των ηχητικών παραστάσεων και ειδικότερα στη διεύρυνση των μεθόδων αξιοποίησης του ηχητικού επικοινωνιακού μέσου στο μουσειακό περιβάλλον. Μέσα από τη διεπιστημονική σύνθεση θεωριών για την ακουστική εμπειρία, τον υλικό πολιτισμό, και τη μουσειολογία καθώς και την κριτική ανάλυση σύγχρονων εφαρμογών ηχητικού σχεδιασμού τεκμηριώνεται η θέση πως το ηχητικό περιβάλλον του μουσείου, όταν αντιμετωπίζεται ολιστικά ως ένα σχεδιασμένο ηχοτοπίο και σε συνέργεια με το μουσειολογικό και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, μπορεί να παίξει ένα καθοριστικό ρόλο στην επικοινωνιακή πράξη που συντελείται σε μια μουσειακή έκθεση. Ως μια ζωτική συνιστώσα της μουσειακής εμπειρίας, η ακουστική εμπειρία του επισκέπτη παρουσιάζει σημαντικές δυνατότητες αλλά και ιδιομορφίες ώστε να αξιώνει έναν ενιαίο σχεδιασμό από τον ηχητικό σχεδιαστή-μουσειολόγο, μια νέα ειδικότητα, που εντάσσεται στον πυρήνα της δημιουργικής ομάδας του μουσείου. Στο πρώτο μέρος διατριβής αποσαφηνίζονται οι βασικές έννοιες που απαιτούνται για τη σύνθεση μιας θεωρίας για τον ηχητικό μουσειολογικό σχεδιασμό. Αναλύεται διεξοδικά το ηχητικό αντικείμενο και το νόημά του όπως αυτό προσεγγίζεται από τη θεωρία της ακουσματικής μουσικής καθώς και τη σύγχρονη μελέτη του υλικού πολιτισμού με έμφαση στη σημειωτική των ηχητικών μορφών, στην επιρροή των αρχών της οικολογικής ψυχολογίας και στην έννοια του ηχοτοπίου ως σύστημα ακουστικής επικοινωνίας. Τα συμπεράσματα συνδυάζονται με τις σύγχρονες μουσειολογικές θεωρητικές προσεγγίσεις για τη μουσειακή εμπειρία, τα μουσειακά αντικείμενα, την εκπαίδευση και την επικοινωνία ώστε να αναδειχθεί το νόημα των ηχητικών μορφών στο μουσειακό περιβάλλον. Στο δεύτερο μέρος επιχειρείται μια παράλληλη ανάπτυξη της θεωρίας και της πρακτικής του ηχητικού μουσειολογικού σχεδιασμού. Εξετάζεται η εξέλιξη της χρήσης των ηχητικών εφαρμογών στις μουσειακές εκθέσεις, αναλύεται η δομή και η λειτουργία του σχεδιασμένου μουσειακού ηχοτοπίου και εισάγεται μια τυπολογία των στρατηγικών ανάπτυξης σχεδιασμού ως προς το περιεχόμενο υποστηριζόμενη από μια ποικιλία παραδειγμάτων. Τέλος, προτείνεται ένα καινοτόμο διεπιστημονικό πλαίσιο αρχών και ένα μοντέλο μεθοδολογίας για την ορθή εφαρμογή του ηχητικού μουσειολογικού σχεδιασμού.