Κορνήλιος Καστοριάδης: αγωνιστικό υποκείμενο, φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας και δημιουργία

Abstract

Το τέταρτο κεφάλαιο θα επεξεργάζεται μια άλλη ερμηνεία του υποκειμένου της ελευθερίας με βάση το έργο του Κ. Καστοριάδη και θα αναπτύσσει τη θεωρία του για τη φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, η οποία αποτελεί το υπόβαθρο της αντίληψής του για την αυτόνομη κοινωνία και τη δημοκρατία. Η προσέγγιση αυτή χαρακτηρίζεται από μια παραγωγική διττή έμφαση στις κοινωνικές και τις ψυχικές πτυχές του ατόμου, με όλες τις συγκρούσεις και τα διάκενα που αναδύονται ανάμεσά τους. Το κυριότερο, ταυτίζει το υποκείμενο της ελευθερίας με μια ανοικτή, δυναμική ένταση ανάμεσα στους πολλούς περιορισμούς του, οι οποίοι δεν είναι δυνατό να γίνουν γνωστοί ή να ξεπεραστούν στο σύνολό τους, και την ικανότητα του υποκειμένου να υπερπηδά δεδομένα όρια. Σε αντίθεση με την αρνητική ελευθερία, η εν λόγω αντίληψη αναδεικνύει τη σημασία ποικίλων πρακτικών κριτικού αναστοχασμού και ψυχανάλυσης, που θα μπορούσαν να μειώσουν τον ετεροκαθορισμό από κοινωνικές προκαταλήψεις, ψυχικές προσκολλήσεις και υποσυνείδητες καθηλώσεις. Η έμφαση στις δημιουργικές δυνάμεις των ατόμων προβάλλει έναν ορίζοντα σκέψης και δράσης πέρα από δεδομένους φραγμούς. Η έμφαση, από την άλλη, στις δημιουργικές δυνάμεις του "ανώνυμου συλλογικού" και η θεωρία της κοινωνικής κατασκευής της κοινωνίας που οικοδομείται στη βάση τους επιτρέπει να συλλάβουμε ένα σχήμα κοινωνικής αυτοδιεύθυνσης ή ριζοσπαστικής δημοκρατίας όπου οι πολίτες είναι σε θέση να αμφισβητήσουν και να αναθεωρήσουν κάθε νόμο, κοινωνική σχέση και αρχή συνειδητοποιώντας ότι αποτελεί μια ιστορική θέσμιση.