İşten ayrılma niyeti ve psikolojik güçlendirme : bilişim çalışanları üzerine bir araştırma
No Thumbnail Available
Date
2021
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Abstract
Bu çalışmanın hedef kitlesini Türkiye kamu sektöründe istihdam edilen bilgi ve
iletişim teknolojileri (BİT) çalışanları oluşturmaktadır. Güncel teknolojik gelişmeler
ışığında neredeyse tüm birimlerin iş süreçleri bilişim tabanlı hale gelmiştir. Bu nedenle
BİT çalışanlarına olan talep küresel manada oldukça yüksek seviyelere ulaşmıştır. Bu
bağlamda, Türkiye’de bilişim işgücünde dikkate değer seviyelere ulaşan personel devir
hızı ve tatmin edici düzeyde yüksek nitelikli bilişim çalışanı bulunamaması gibi
nedenlerle bu çalışanların elde tutulması dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’deki
örgütler açısından da çok mühim bir vaziyet almıştır. Ne var ki, bilişim çalışanlarının elde
tutulması ile ilgili yapılan çalışmalar genellikle özel sektör örgütlerini kapsamaktadır.
Buradan hareketle bu tez çalışmasının amacı, literatürde oldukça bakir bir alan olan
Türkiye kamu sektöründe BİT çalışanlarının işten ayrılma niyetlerini azaltmak için
algılanan örgütsel destek, lider-üye değişimi ve psikolojik güçlendirmenin rollerinin
araştırılması olarak belirlenmiştir.
Araştırma çerçevesini Türkiye’de büyük ölçekli bilişim birimine sahip olan 37
kamu kurumunun tamamı oluşturmaktadır. Bu kurumlarda istihdam edilen 3.055 kamu
bilişim çalışanından 361 tanesine ait soru formları iç tutarlık testlerini geçerek analiz
edilmiştir. Kurumların temsil oranı %11.6 olurken, kamu bilişim çalışanlarının kadro
bazında temsil oranı %11.8 olarak gerçekleşmiştir. Araştırmada kullanılan ölçeklere ait
Cronbach’s alfa değerleri sırası ile psikolojik güçlendirme (0.909), işten ayrılma niyeti
(0.908), algılanan örgütsel destek (0.927) ve lider-üye etkileşimi için (0.934) olarak
ölçülmüştür.
Türkiye kamu bilişim sektörünün demografik yapısına ilişkin bazı bulgular şu
şekilde sıralanabilir; çalışanların (a) %76’sını erkekler, %24’ünü kadınlar, (b) %73’ünü
40 yaş altındaki kişiler, (c) %33’ünü bilgisayar mühendisliği, %12’sini elektronik ve/veya
elektronik mühendisliği, %12’sini bilgisayar programcılığı, %30’unu ise bilişim alanında
eğitim almayan teknik personel oluşturmaktadır, (d) çalışanların ortalama net gelir
durumu ise 2020 yılı Temmuz ayı itibarı ile aylık 7.550 TL olarak tespit edilmiştir. Kamu
bilişim çalışanlarının %63’lük kısmının belirlenen 7.550 TL’lik (yaklaşık 1,100$)
ortalama ücretin altında gelir elde ettiği görülürken, sadece %8’lik bir çalışan kitlesinin
12.000 TL ve üzerinde gelir elde ettiği saptanmıştır. Bu veriler kamu bilişim çalışanları
arasındaki ücret dağılımındaki adaletin sorgulanmasını gerektirebilir. Bunların haricinde
12.000 TL ve üzerinde gelir elde eden grubun işten ayrılma niyeti 3,2 ile tüm gruplar
içerisinde en yüksek değerlere ulaşmaktadır.
Kurum bazında sonuçlar incelendiğinde, algılanan örgütsel desteğin yüksek
olduğu ilk beş kamu kurumunun, işten ayrılma değerleri de en düşük olduğu ilk beş kamu
kurumu olmuştur. Bu kurumlar Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi, Gençlik ve Spor
Bakanlığı, Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı ve Adalet
Bakanlığı Bilgi İşlem Genel Müdürlüğü’dür. Bu durum algılanan örgütsel destek
değerinin doğrudan ve dolaylı etki analizlerinde olduğu gibi işten ayrılma niyetini
etkileyen en önemli faktör olduğunun göstergesidir. Öte yandan Türk Standartları
Enstitüsü, Enerji Bakanlığı ve Kamu İhale Kurumu ise işten ayrılma niyeti, algılanan
örgütsel destek ve psikolojik güçlendirme gibi alanlarda ilk beşte yer almamalarına
rağmen lider-üye etkileşiminde ilk beşte sıralanmıştır. Türkiye İstatistik Kurumu, Adalet
Bakanlığı gibi kurumlarda hem lider-üye etkileşimleri iyi hem de işten ayrılma niyetleri
eş zamanlı olarak düşük çıkmıştır. Psikolojik güçlendirmeye dair sonuçlar incelendiğinde
ise ilk sırada yer alan Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı’nın işten
ayrılma niyetinin en düşük çıktığı kurum olması dikkate değerdir. Psikolojik güçlendirme
ile ilgili dikkat çekici unsur ise Türkiye İstatistik Kurumu’nun diğer tüm parametrelerde
(AÖD, LÜE, İAN) ilk beşte yer almasına rağmen psikolojik güçlendirmede bu
performansı yakalayamadığı görülmektedir. Son olarak işten ayrılma niyeti, algılanan
örgütsel destek ve lider-üye etkileşiminde ilk beşte yer alamayan İç İşleri Bakanlığı ve
Bilgi Teknolojileri Kurumu’nun psikolojik güçlendirmede ilk beşte yer aldığı
görülmektedir.
Ortalama karşılaştırma testlerine göre cinsiyete göre farklılık gösteren tek
değişken psikolojik güçlendirme–etki değişkeni olmuştur. Sonuçlara göre erkekler,
kadınlara nazaran kendilerini birimlerindeki karar alma süreçlerinde daha etkili
görmektedir. Bu durum sektörün erkek egemen yapısından da kaynaklanabilir. Sektörün
erkek egemen yapısına rağmen işten ayrılma niyeti, algılanan örgütsel destek ve lider-üye
etkileşimi gibi diğer araştırma değişkenlerinin hiç birinde cinsiyete göre farklılaşma
olmaması cinsiyet eşitliği açısından olumlu bir sonuç olarak yorumlanabilir.
Algılanan örgütsel destek işten ayrılma niyetini ciddi bir oranda (β =0.62, p<. 05)
düşürmektedir. Ayrıca algılanan örgütsel destek değişkeninin, lider-üye etkileşiminin
işten ayrılma niyetine etkisinde aracılık ettiği görülmüştür. Bu nedenle algılanan örgütsel
desteğin yeterli düzeye ulaşamadığı kamu örgütlerinde istihdam edilen bilişim
çalışanlarının lider-üye etkileşimleri iyi olsa dahi, bu çalışanların işten ayrılma niyetleri
yüksek çıkabilir. Buradan hareketle kamu bilişim çalışanlarının işten ayrılma niyetlerinin
düşürülmesinde en kritik rolü oynayan değişkenin algılanan örgütsel destek olduğu iddia
edilebilir. Algılanan örgütsel destek değeri 11-15 yıl hizmet süresine sahip çalışanlarda
2,4’e kadar düşerek dip seviyeye ulaşırken, bu gruba ait işten ayrılma niyeti 3,4’e çıkarak
tüm gruplar içerisinde zirveye çıkmaktadır.
Psikolojik güçlendirmenin ise algılanan örgütsel destek, işten ayrılama niyetine
etkisinde kısmi aracılık ettiği bulgularına ulaşılmıştır. Öte yandan alan yazının aksine
psikolojik güçlendirmenin yetkinlik boyutunun artması ile işten ayrılma niyetinde azalma
değil artış (β = .27, p<. 05) tespit edilmiştir. Buna ilave olarak psikolojik güçlendirmenin
etki ve anlamlılık boyutlarının işten ayrılma niyeti üzerinde herhangi bir etkisine
rastlanılamamıştır. Bu araştırma sonucunda elde edilen bir diğer bulgu ise lider-üye
etkileşiminin işten ayrılma niyetini önemli ölçüde azalttığı (β = - .49, p<. 05) yönündedir.
Lider-üye etkileşimi ayrıca psikolojik güçlendirmeyi de pozitif yönde etkilemektedir.
Lider-üye etkileşiminde bir birimlik artış ile anlamlılık (β = .31, p<. 05), yetkinlik (β =
.26, p<. 05), öz kararlılık (β = .55, p<. 05) ve etki (β = .48, p<. 05) birim artış
göstermektedir. Liderleri ile iyi ilişikler kuran çalışanların özellikle etki ve öz kararlılık
değerlerindeki artış dikkate değerdir.
Bu tez çalışması, (a) Türkiye kamu bilişim sektöründe yürütülen ilk lisansüstü
çalışmalarından birisi olmasının yanı sıra, (b) güncel veriler ile sektörün demografik
yapısının bir nevi röntgeninin çekilmesi, (c) kamu bilişim çalışanlarının işten ayrılma
niyetlerinin iş ve iş ortamı ile ilgili unsurların yanı sıra bireysel faktörlerden nasıl
etkilendiğinin ortaya çıkarılması ve (d) belki de en önemlisi 3 milyon kamu görevlisi
içerisinde 3.055 kişiden oluşan bu işçi sınıfı hakkında farkındalığın artırılması gibi
çıktılarından ötürü önem arz etmektedir. Bu nedenlerden ötürü, bu tez çalışması
neticesinde elde edilen bulguların, gelecekte yapılacak akademik araştırmalar ile kamu
örgütlerinde bilişim çalışanları için geliştirilecek politikalara belirli ölçüde yön vermesi
beklenmektedir. Türkiye kamu sektöründe Endüstri 4.0 ve daha sonra gelecek dijital
devrimlerin Türkiye menfaatleri doğrultusunda kullanılabilmesi için 3bin kişiden oluşan
ve aynı işleri yapmalarına rağmen çok farklı kadro unvanları altında istihdam edilen bu
teknokrat sınıfın fark edilerek, “kamu bilişim uzmanlığı” kadrosu altında birleştirilmeleri
kilit rol oynayacaktır.
Description
Keywords
İnsan kaynakları yönetimi, psikolojik güçlendirme, işten ayrılma niyeti